O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
104
turli qirralarini, jumladan, ishlab chiqarishning
madaniy-maishiy
va
boshqa
sohalarini
tavsiflaydigan sonli ko‘rsatkichlar majmuasi
statistika deb ataladi. Statistika xalq xo‘jaligi
tarmoqlaridagi, jamiyat hayotining ayrim
sohalaridagi ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlarni
tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar tizimini o‘rganish
va ishonchli, ilmiy asoslangan ma’lumotlarni
aks ettirishdan, shuningdek, ijtimoiy va iqtisodiy
voqeyliklarni sifat qirralari bilan chambarchas
bog‘liq holda ularning miqdoriy tomonlarini
o‘rganishdan iborat.
O‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan
yer kadastri xalq xo‘jaligi hisobining umumiy
tizimida muhim ahamiyat kasb etadi. U ham
bo‘lsa yer kadastrining ob’ekti hisoblangan
yerning xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Ma’lumki,
yer
mehnatning umumiy vositasidir, mehnat
jarayonini amalga oshirishning zaruriy shartidir.
U ishlab chiqarish vositasi sifatida qishloq
xo‘jaligida, sanoatda, transportda hamda inson
moddiy foaliyatining boshqa barcha jabhalarida
gavdalanadi. Ammo, shu bilan birga, yer boshqa
qator ishlab chiqarish vositalaridan anchagina
farq qiladi. Bulardan asosiylari quyidagilardir
[9]:
- yerdan tashqari barcha ishlab chiqarish
vositalari inson mehnatining mahsulidir, yer esa
tabiatning mahsuli hisoblanadi. U tabiat in’omi
sifatida mehnatdan oldin paydo bo‘lgan
hamda
ushbu mehnatning tabiiy sharoitidir;
- ishlab chiqaruvchi kuchlarning
rivojlanishi bilan
ishlab chiqarish vositalari
miqdor jihatidan ko‘payadi va sifat jihatidan
o‘zgarib boradi. Yer esa yer sharining yuzasi
(maydon) va yer sharining quruqlik qismi bilan
chegaralangandir. Yerni biron bir ishlab chiqarish
vositasi bilan almashtirish imkoniyati hozirgacha
mavjud emas;
- yerdan foydalanish doimiy makon
(joy) bilan bog‘liq. Uni ishlab chiqarish vositasi
sifatida bir joydan boshqasiga ko‘chirish mumkin
emas. boshqa ko‘pgina ishlab chiqarish vositalari
(traktorlar, avtomobillar va hakazo.) doimiy o‘rin
bilan bog‘lanmagan;
- barcha ishlab chiqarish vositalari
foydalanish jarayonida eskiradi, o‘zlarning
foydali xususiyatlarini asta-sekin yo‘qotadi va
nihoyat, ishlab chiqarish jarayonidan umuman
chiqib ketadi. Yer esa vaqtning emiruvchi ta’siri
izmida bo‘lmagan doimiy ishlab chiqarish
vositasidir. Yerdan to‘g‘ri foydalanish natijasida
uning unumdorligi doimiy ravishda ortib boradi.
Yuqoridagilardan
xulosa
qilish
mumkinki, yer o‘ziga xos bo‘lgan, boshqalarga
o‘xshamaydigan ishlab chiqarish vositasidir, shu
bilan birga u yer kadastrining ob’ekti hisoblanadi.
Yer kadastri to‘g‘risida so‘z yuritishdan
oldin, kadastr so‘zining mazmuniga to‘xtash
joizdir. “Kadastr” so‘zi fransuzcha so‘z bo‘lib, u
muayyan ob’ektlar to‘g‘risida tartiblashtirilgan
aniq va zaruriy ma’lumotlar majmui, ro‘yxati,
reestrini, ya’ni olingan ma’lumotlarning
mujassamlashgan yig‘indisini anglatadi [12].
Shunday ekan, yer kadastri yer to‘g‘risidagi,
aniqrog‘i ma’lum bir ob’ektga
biriktirilgan
(fermer xo‘jaligiga, sanoat korxonasiga, tumanga,
shaharga va h.k.) yer maydonini kuzatish yoki
nazorat qilish yo‘li bilan olinadigan rang-barang
axborotlarning majmuali yig‘indisidir.
Bunday axborotlarga yer maydonlarining
tabiiy, xo‘jalik, huquqiy rejimi, toifalari, sifat
xususiyatlari va qimmati, yer uchastkalarining
o‘rni va o‘lchamlari, ularning yer egalari, yerdan
foydalanuvchilar,
ijarachilar va mulkdorlar
o‘rtasidagi taqsimoti to‘g‘risidagi ma’lumotlar
kiradi [2].
Yer kadastri, jumladan yerlarning
hisobini yuritish ishlarining tarixi to‘g‘risida gap
yuritilganda, ayniqsa ikkinchi jahon urushidan
so‘ng respublikamizda amalga oshirilgan ishlarni
qayd qilish joizdir.
Ma’lumki, sobiq Ittifoq Ministrlar
Sovetining 1954 yil 31 dekabrda mamlakat
yer fondining yagona davlat hisobini yuritish
to‘g‘risida qarori qabul qilingan.
Ushbu
qarorga muvofiq ishlab chiqilgan Yerlardan
foydalanishning ro‘yxati va yerlarning davlat
hisobini o‘tkazish tartibi haqida"gi ko‘rsatmada
yer turlaridan foydalanishning to‘g‘riligini
tasdiqlash maqsadida tuproqlarning sifati
va xossalari haqida ma’lumotlar zarurligi
ko‘rsatilgan. Bunday ko‘rsatkichlarga: tuproq
tiplari, mexanik tarkibi,
gumus qatlamining
chuqurligi, sho‘rlanganlik darajasi, yer osti
suvlarining chuqurligi, yer osti qatlamining
Do'stlaringiz bilan baham: 
