O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

tog‘ jigarrang tuproqlar
bazali shkala 
asosida [9] tuproq sifati shartli baholanganda, 
Namangan viloyati Pop tumani 
“
Chodak
”
massivi va Jizzax viloyati Zomin tumani 
“
Zomin
”
qo‘riqxonasi tuproqlari – 
58 ballga
, Toshkent 
viloyati Bo‘stonliq tumani 
“
Burchmulla
”
massivi 
tuproqlari – 
55 ballga
, Qashqadaryo viloyati Kitob 
tumani 
“
Varganza
”
massivi tuproqlari – 
47 ballga
, 
Samarqand viloyati Nurobod tumani 
“
Sazag‘on
”
massivi tuproqlari – 
44 ballga
, Surxondaryo 
viloyati Sherobod tumani 
“
Poshxurt
”
massivi 
tuproqlari – 
41 ballga
, va nihoyat, Navoiy 
viloyati Nurota tumani Sh.Rashidov nomli massiv 
tuproqlari esa 
36 ballga
teng ekanligi aniqlandi 
(2-rasm).
Tuproq sifatiga ko‘ra 
to‘q tusli bo‘z 
tuproqlar
tahlil qilinganda, Jizzax viloyati Zomin 
tumani 
“
Yettikechuv
”
massivi va Toshkent 
viloyati Ohangaron tumani 
“
Qo‘shqo‘rg‘on
”
massivi tuproqlari – 
43 ballga
, Namangan viloyati 
Pop tumani 
“
Chodak
”
massivi, Samarqand 
viloyati Qo‘shrabot tumani E.Jumanbulbul nomli 
va 
“
Jonbuloq
”
massivlari, Qashqadaryo viloyati 
Chiroqchi tumani 
“
G‘allakor
”
massivi tuproqlari 
– 
41 ballga
, Surxondaryo viloyati Denov tumani 
A.Temur nomli, Sho‘rchi tumani 
“
Obodon
”
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
40
massivlari – 
38 ballga
va nihoyat, Navoiy viloyati 
Nurota tumani Sh.Rashidov nomli tuproqlari esa 
35 ballga
teng ekanligi aniqlandi.
Tipik bo‘z tuproqlar
sifati jihatidan Jizzax 
viloyati Zomin tumani 
“
Zomin
”
qo‘riqxonasi 
tuproqlari – 
40 ballga
, Namangan viloyati Pop 
tumani 
“
Chodak
”
massivi, Toshkent viloyati 
Ohangaron tumani 
“
Ohangaron
”
massivi, 
Samarqand viloyati Qo‘shrabot tumani 
“
Jonbuloq
”
massivi tuproqlari – 
38 ballga
, Qashqadaryo 
viloyati G‘uzor tumani 
“
Sho‘rtan
”
massivi 
tuproqlari – 
35 ballga,
Qashqadaryo viloyati 
G‘uzor tumani 
“
Sho‘rtan
”
massivi va Surxondaryo 
viloyati Denov tumani A.Temur nomli massivi 
tuproqlari – 
33 ballga
, va nihoyat, Navoiy viloyati 
Navbahor tumani 
“
Sarmish
”
massivi tuproqlari 
esa 
31 ballga
teng ekanligi aniqlandi.
Och tusli bo‘z tuproqlar
sifatiga ko‘ra, 
Jizzax viloyati Forish tumani 
“
Bog‘don
”
massivi, 
Samarqand viloyati Nurobod tumani 
“
Sahoba 
ota
”
massivi, Navoiy viloyati Nurota tumani 
Sh.Rashidov nomli massiv, tuproqlari – 
27 ballga,
Namangan viloyati Pop tumani 
“
Chodak
”
massivi 
tuproqlari – 
25 ballga
, Surxondaryo viloyati 
Qumqo‘rg‘on tumani S.Boymatov nomli massiv 
va Buxoro viloyati G‘ijduvon tumani 
“
G‘ijduvon
”
massivi tuproqlari – 
22 ballga
, va nihoyat, 
F.Xo‘jaev nomli massiv va Qashqadaryo viloyati 
Muborak tumani 
“
Muborak
”
massiv tuproqlari – 
21 ballga
teng ekanligi aniqlandi.
Qishloq xo‘jaligida foydalanish uchun 
tabiiy yaylovlar tuproq unumdorligi potensial 
imkoniyatlarini hisobga olgan holda, ular sifati 
bo‘yicha 3 sinfga bo‘linib, agroishlab chiqarish 
nuqtai nazardan tuproq unumdorligi, potensial 
imkoniyatlarini hisobga olinib ikkita: 
“
o‘rtachadan 
past yerlar
”
va 
“
o‘rtacha yerlar
”
kadastr 
guruhlariga birlashtirildi, bunda:
Ikkinchi guruh – III va IV-sinflarga mansub, 
sifat jihatdan 
“
o‘rtacha past yerlar
”
21-40 bonitet 
ballga teng. Bu erlar tabiiy yaylov yerlarining 
asosiy qismlarini tashkil etib, qishloq xo‘jaligining 
faol o‘zlashtirish uchun mo‘ljallangan erlardan 
hisoblanadi. Bu guruhga kiruvchi yerlarning 
xossalari nisbatan turg‘un bo‘lib, holatiga ko‘ra 
yaroqli hisoblanadi. Shu bilan birga bu yerlarga 
ekiladigan ekinlar turlari cheklangan. Bunday 
yerlar barcha viloyatlarda mavjud.
Bu yerlarni ishlab chiqarish qobiliyatini 
oshirish, suv yig‘ish texnologiyasini joylashtirish, 
qishloq xo‘jalik ekinlariga, bog‘-uzumzor va 
o‘rmon-mevali daraxtlarga organik o‘g‘itlar 
solib, toshli va shag‘alli yerlarni kalmotaj qilish 
orqali suv yig‘ish texnologiyasini o‘rnatish kabi 
agromeliorativ tadbirlar kompleksini qo‘llash talab 
qilinadi.
Uchinchi kadastr guruhga – V va 
VI-sinfga mansub, sifat jihatdan 
“
o‘rtacha yerlar
”
41-60 bonitet ballga teng. Ushbu yaylovlar namlik 
zahirasiga boy yerlar hisoblanadi, turli darajadagi 
eroziyaga jarayonlari kuzatiladi.
Hozirgi zamon dehqonchiligida bu toifa 
yerlarda eroziyalashganlik darajasini inobatga 
olgan holda tadbiq etilayotgan texnologiyani 
to‘g‘ri o‘rnatish qishloq xo‘jalik ekinlaridan 
samarali foydalanish imkonini beradi. Agar, bu 
sinfdagi yerlardan noto‘g‘ri foydalanilsa (hattoki 
vaqtincha), tuproq degradatsiyasi avj olib, gumus 
va oziqa moddalarining miqdori kamayib, nishabli 
yerlarda turli darajadagi eroziyasi jarayonlarining 
yanada ortishi va tuproq unumdorligini pasayib 
ketish holatlari sodir bo‘lishi mumkin.
O‘rganilgan yaylov tuproqlari maydoni 
11 250 gektarga teng bo‘lib, o‘rtacha boniteti 
36,7 ballni tashkil etadi.
Yuqorida keltirilganidek, respublika yaylov 
yerlari tuproqlari 
“
o‘rtachadan past yerlar
”
va 
“
o‘rtacha yerlar
”
kadastr guruhlariga mansub 
bo‘lib, tuproq unumdorligi past, bunday yerlarda 
bog‘, uzumzorlar, o‘rmon-mevali daraxtlar, qishloq 
xo‘jalik ekinlarini joylashtirish orqali iqtisodiy 
samaralarga erishish mumkin. Shu sababli bunday 
yerlarda ekinlarni joylashtirish bo‘yicha yer tuzish 
loyihalarini ishlab chiqish orqali qishloq xo‘jalik 
ekinlaridan yuqori hosil yetishtirish imkoniyatlari 
yaratiladi.
Yaylov yerlari unumdorligi baholash 
ishlari B.A.Dospexov tenglamasi [11] yordamida 
matematik-statistik tahlil qilinganda,