O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Yaylov yerlari tuproqlaridagi oziqa 
moddalar miqdori (N, P, K).
 
Tog‘ jigarrang tuproqlarda
harakatchan 
azot (N-NO3) miqdori Namangan, Qashqadaryo, 
Surxondaryo va Navoiy viloyatlarida 
“
o‘rtacha
”
(30-50 mg/kg), Toshkent va Jizzax viloyatlarida 
“
yuqori
”
(>60 mg/kg) darajada ta’minlangan. 
Harakatchan fosfor (P2O5) miqdori Navoiy 
viloyatida «juda kam» (<15 mg/kg), Samarqand 
va Qashqadaryo viloyatlarida 
“
kam
”
(15-30 mg/
kg), Surxondaryoda 
“
o‘rtacha
”
(30-45 mg/kg), 
Namanganda 
“
baland
”
(45-60 mg/kg), Toshkent 
va Jizzax viloyatlarida 
“
yuqori
”
(>60 mg/kg) 
darajada ta’minlangan (1-rasm).
To‘q tusli
bo‘z tuproqlarda
harakatchan 
azot (N-NO3) Toshkent, Jizzax va Surxondaryo 
viloyatlarida «yuqori» (>60 mg/kg), Namangan, 
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
39
Qashqadaryo va Navoiy viloyatlarida 
“
o‘rtacha
”
(30-50 mg/kg) darajada ta’minlangan. Harakatchan 
fosfor (P2O5) miqdori Qashqadaryo va Surxondaryo 
viloyatlarida 
“
kam
”
, Toshkent, Jizzax, Samarqand 
va Navoiy viloyatlarida 
“
o‘rtacha
”
, Namanganda 
“
baland
”
darajada ta’minlangan.
Tipik va och tusli bo‘z tuproqlarda 
harakatchan 
azot 
bilan 
“
o‘rtacha
”
(30-50 mg/kg) ta’minlangan guruhga mansub 
ekanligi qayd qilindi. Harakatchan fosfor (P2O5) 
miqdori Navoiy va Buxoro viloyatida 
“
juda kam
”
, 
Namangan va Surxondaryo viloyatlarida 
“
kam
”
, 
Jizzax, Samarqand va Qashqadaryo viloyatlarida 
“
o‘rtacha
”
darajada ta’minlangan.
O‘rganilgan yaylov yerlari tuproqlarida 
harakatchan kaliy (K2O) miqdori A0-chim va 
A1-chim osti qatlamlari 
“
yuqori
”
(>400 mg/kg) 
darajada ta’minlangan guruhga mansub bo‘lib, 
ushbu holat bo‘z tuproqlar mintaqasi uchun 
xarakterli xususiyat hisoblanadi.
Demak, yuqoridagi holatlar barcha tuproq 
qatlami mavjud yaylovlarda qishloq xo‘jalik 
ekinlarini etishtirish va bog‘-uzumzorlar barpo 
etish mumkinligini ko‘rsatadi.
Yaylov yerlari tuproqlaridagi gumusning 
miqdori 1-rasmda keltirilgan.
Tog‘ jigarrang tuproqlar 
0-1 metrlik 
qatlamidagi gumusning ulushi (%) va zahirasi 
(t/ga)ning eng maksimal ko‘rsatkichlari Namangan 
viloyati Pop tumani 
“
Chodak
”
massivida 
1,733-2,295% (242,7-321,3 t/ga), eng minimal 
ko‘rsatkich Surxondaryo viloyati Sherobod tumani 
“
Poshxurt
”
massivida 0,609-1,002% (85,2-140,3 
t/ga) atrofida ekanligi aniqlandi.
To‘q tusli tuproqlarda
eng maksimal 
ko‘rsatkichlar Toshkent viloyati Bo‘stonliq 
tumani 
“
Qo‘shqo‘rg‘on
”
massivida 1,053-1,294% 
(147,4-181,1 t/ga), eng minimal ko‘rsatkichlari 
Surxondaryo viloyati Sherobod tumani 
“
Poshxurt
”
massivida 0,587-0,732% (82,1-102,5 t/ga) atrofida 
ekanligi aniqlandi.
Tipik bo‘z tuproqlarda
eng maksimal 
ko‘rsatkichlar 
Namangan 
viloyati 
Pop 
tumanida 
“
Chodak
”
massivida 0,720-1,006% 
(100,9-140,9 t/ga), eng minimal ko‘rsatkichlari 
Qashqadaryo viloyati Dehqonobod tumani 
«Dehqonobod» 
massivida 
0,342-0,570% 
(47,9-79,8 t/ga) atrofida ekanligi aniqlandi.
Och tusli bo‘z tuproqlar
ustki qatlamlardagi 
gumus miqdori Buxoro viloyati G‘ijduvoniy 
nomli [6], Qashqadaryo viloyati 
“
Muborak
”
, 
Surxondaryo viloyati S.Boymatov nomli va 
Namangan viloyati Pop tumanida 0,365-0,461% dan 
0,816-0,956% gacha, Jizzax viloyati 
“
Bog‘don
”
, 
Samarqand viloyati 
“
Sahoba ota
”
, Navoiy viloyati 
Sh.Rashidov nomli va Buxoro viloyati F.Xo‘jaev 
nomli massivlarida 0,485-0625% dan 1,070-
1,215% gacha bo‘lgan miqdorlarni tashkil etadi.
Umuman olganda, gumus miqdori 
va zahirasining yaylov yerlari tuproqlarida 
taqsimlanishiga 
ma’lum 
bir 
qonuniyatga 
bo‘ysungani holda, respublikaning shimoli-
sharqiy mintaqasidan janubiy tomon kamayib 
borishi kuzatiladi. Ushbu holatni (organik holatni 
mineralizatsiyalanishi) 
respublikamizning 
shimoliy-sharqiy va markaziy mintaqalariga 
nisbatan janubiy qismida issiq kunlarning ko‘pligi 
va havo haroratining yuqoriligi bilan bevosita 
bog‘liq bo‘lib, tuproq yuzasida qanchalik ko‘p 
issiq harorat kuzatilsa, u yerda biologik jarayonlar 
ham shunchalik tezlashadi.
Yuqori tog‘ yaylov pog‘onasini ishg‘ol 
etgan