“O‘zbekiston temir yo‘llari” datk

3.3. Tajribaning qo‘yilishi uchun ishlatiladigan mashina
Tajriba GMS-50 nomli universal gidravlik mashinada o‘tkaziladi. Bu mashina yordamida namunaga 50 tonnagacha yuk qo‘yilishi mumkin.

3.1-rasm 3.2-rasm

Mashinaning 3.1-rasmda keltirilgan sxemasida yuk hosil qiluvchi qism (1), yukni o‘lchaydigan shkala (2), diagramma chizuvchi asbob (3) va sinaladigan namuna (4) ko‘rsatilgan. Namuna qo‘zg‘almas (5) va qo‘zg‘aluvchan (6) qisqichlarga mahkamlanadi. Mashinaning yuk hosil qiluvchi qismida joylashgan gidravlik nasos (7) elektromotor yordamida mineral moyni truba (8) orqali mashina silindri (9) ga uzatib, porshen (10) ostida bosim hosil qiladi. Bunda porshen va unga mahkamlangan yuqorigi (11) va pastki (12) traverslar yuqoriga ko‘tariladi va namunani cho‘zadi. Porshen ostidagi bosim truba (13) yordamida kuch o‘lchovchi qismdagi silindr (14) ga uzatiladi. Bu silindr porsheni richaglar va mayatnik orqali yuk o‘lchovchi shkalaning strelkasi bilan bog‘langan. Shuning uchun, porshen harakatlanganda strelka burilib, shkalada namunaga ta’sir qilayotgan kuchning miqdorini ko‘rsatadi. GMS-50 gidravlik mashinasida namunalarni cho‘zilishga, siqilishga sinash mumkin.

3.4. Deformatsiyani o‘lchaydigan asbobning ishlash prinsipi
Namunaga cho‘zuvchi yuk qo‘yilganda, uning bo‘ylama va ko‘ndalang yo‘nalishdagi absolyut deformatsiyalarini o‘lchash uchun bazasi bo‘lgan richagli tenzometrlardan foydalaniladi (3.3-rasm).
Asbobning namunaga tegib turgan (1) va (2) tig‘lari orasidagi masofa tenzometr bazasi deb ataladi.
Tig‘lardan biri (1) qo‘zg‘almas bo‘lib, ikkinchisi (2) qo‘zg‘aluvchandir. Namuna cho‘zilganda yoki siqilganda qo‘zg‘aluvchan tig‘ S sharnir atrofida burchakka burilib, uning namunaga tegib turgan uchi masofaga ko‘chadi. Demak, masofa namunaning tenzometr bazasiga ( ) teng qismining deformatsiyasi bo‘lib, asbob yordamida uni o‘lchash kerak.
Qo‘zg‘aluvchan tig‘ burchakka burilganda unga mahkamlangan richag (3) ham shu burchakka burilib, tortqi (4) yordamida sharnir (5) ga o‘rnatilgan strelka (6) ni harakatga keltiradi. Unda strelka uchi shkala bo‘ylab A₁ nuqtaga ko‘chadi. Sanoqlarning farqi A₂-A₁ namunaning tenzometr bazasiga teng qismining K marta kattalashtirilgan absolyut uzayishini beradi:
.
bu yerda: K-absolyut kattalashtirish koeffitsiyenti deb ataladi. Uning qiymati asbob pasportida berilgan.
Tenzometrlarning namunaga o‘rnatilish sxemasi 3.3-rasmda ko‘rsatilgan. Birinchi tenzometr T absolyut bo‘ylama uzayishni, ikkinchi T₁ esa, absolyut ko‘ndalang qisqarishni o‘lchaydi.