«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

Kirma izolyator
.
Devor yoki metall korpus orqali elektr tokini, 
ayniqsa tok yuqori kuchlanishli bo`lsa, o`tkazishda ishlatiladi (71
b
-
rasm). Tuzilishi: uzun silidrsimon farfor quvuri 1 ichiga yuqori 
kuchlanishli tok o`tkazuvchi metall tayoqcha 2 kiritilib, tashqarisining 
qoq o`rtasiga yerlangan biriktiruvchi yassi metall halqasimon flanes 3 
o`rnatilgan. Kuchlanish 6 kV, 10 kV, 35 kV li kirma izolyator 
quvirchasining ichi - g`ovak qismi metall bilan to`la farfor 
tayoqchasidan 
tuzilgan. 
Belgisi: 
PNSH–35/3000; 
P– 
kirma 
(proxodnoy), N– tashqi (narujniy), SH–shinalik, U
n
=35 kV, I
n
=3 kA, 
F=20 kN. Lekin 110 kV va undan yuqoriroq kuchlanish uchun 
mo`ljallangan kirma izolyatorlar murakkabroq tuzilgan. 
110 kV va undan yuqori kuchlanishlarga mo`ljallangan kirma 
izolyatorlarda yerlangan tashqi flanes bilan o`qdan o`tgan yuqori 
kuchlanishli elektrod oralig`idagi elektr maydonni rostlash usuli 
qo`llaniladi. Izolyasiya elektr maydonini rostlashning asosiy mazmuni 
nobirjinslik koeffisenti K
i
kamaytirish va K
i
=1 ga yaqinlashtirishdir. 
K
i 
= E
mak
/ E
0
(4.6) 
Bunda 
E
mak
-elektr 
maydonning 
eng 
katta 
va 
E
o
-o`rtacha 
kuchlanganligidir. Izolyasiyadan foydalanish koeffisienti 

esa 
nobirjinslik koeffisentiga K
i
teskari qiymatdir: 

= 1/ K
i
(4.7) 
Elektr maydonni rostlash amali izolyatorning elektr chidamliligini 
oshirish, izolyator uzunligini qisqartirish, toj razryadiga energiya 
sarfini va zararli radio to`lqinlar chiqishini kamaytirishga xizmat 
qiladi. Izolyator atrofidagi elektr maydoni keskin nobirjins maydon 
bo`lib, unda K
i

3 gacha va undan ortiq bo`ladi. 
Elektrodlar yonidagi maydon kuchlanganligi kamida 3 marta 
kattalashadi. Umuman, maydonning eng katta kuchlanganligi 
E
mak
=f(

)
(4.8) 

-izolyator dielektrikining nisbiy elektr singdiruvchanligiga to`g`ri 
proporsionaldir. 
110 kV va undan yuqori kuchlanishlarga mo`ljallangan kirma 
izolyator elektr maydonning eng katta kuchlanganligi E
mak
o`q bo`ylab 
o`rnatilgan markaziy kirma elektrod 1 bilan yerlangan biriktiruvchi 
elektrod 2 oralig`ida radius bo`ylab sodir bo`ladi (71
v
-rasm). Bu 
oraliqda kondensator elektrodlari 5 dan foydalanib, bir oraliq bir necha 
ketma-ket oraliqlarga ajratiladi. Oraliqlarni chegaralovchi elektrodlarda 
orasidagi sig`im shunday olinadiki, natijada maydon rostlanadi. Kirma 
izolyator tashqi va ichki konusimon izolyator pokrishkalari 4 
yordamida markaziy elektrod 1 ni qo`zg`almas holda saqlaydi.
Kirma izolyator ichiga transformator yoki kondensator moyi quyib 
qo`yiladi, chunki ularning elektr chidamligi juda yuqori. Transformator 
moyida razryadning shakllanishi vaqti katta bo`lgani uchun moyni teshib o`tish kuchlanishi U
v
kuchlanishning ko`tarish tezligiga bog`liq: qancha tez ko`tarilsa, U
v
shuncha baland. Masalan, yangi 
transformator moyining 50 Gs da standart elektrodli S=2,5mm masofani teshish kuchlanishi U
v
=40

60 kV 
oralig`ida bo`lib, moyning namlik va tozaligiga bog`liq. moy eskirgach, U
v
kamayib ketadi. Kondensator va 
transformator moylari tabiiy suyuq uglevodorod birikmalari bo`lib, neftni qayta ishlab olinadi. Sintetik 

---

suyuq dielektriklar tuzilishida uglerod atomi kremniy atomi bilan almashtirilgan bo`ladi. Sintetik suyuq 
dielektriklarning ishlash temperaturasi anchi yuqori 400

500 
0
C bo`lib, tabiiy dielektrik esa 100

150 
0
C 
gacha ishlaydi.