«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

Rubilnik va qayta ulagichlar.
Ulangan va uzilgan ikki holatga qo`lda o`tkaziladigan kommutasion 
jixoz 
uzgich-rubilnik
deb aytiladi. Ikkita va undan ortiq zanjirlarga navbati bilan ulash uchun xizmat 
qiladigan kommutasion jixoz 
qayta ulagich
(pereklyuchatel’) deyiladi. 
Uzgich-rubilniklar va qayta ulagichlar 500 V gacha bo`lgan nominal kuchlanish uchun bir, ikki va uch 
qutbli holda ishlab chiqariladi. Yoy so`ndiruvchi qurilmasi bo`lmagan rubilniklar toksiz zanjirlarni uzish va 

---

yuqori kuchlanishli zanjirda 
ko`rinuvchi uzilgan oraliq
(vidimiy razriv) hosil qilishga mo`ljalllangan. Yoy 
so`ndiruvchi qurilmali rubilniklar nominal tokkacha bo`lgan tokni uzish imkoniga ega. 
Uzgich rubilniklar
avtomatlashtirilmagan oddiy uzgichlar bo`lib, qo`l bilan harakatga keltiriladi. 
Markaziy taqsimlash shitlari, taqsimlash shkaflari va shunga o`xshash taqsimlash qurilmalarida elektr 
zanjirlarini qo`shish va ajratish uchun oddiy uzgichlar sifatida uzgichlar, bir–biriga kiruvchi qayta ulagich 
rubilniklar, maxsus bloklar, paket uzgichlar va boshqa jixozlar ishlatiladi. 
Uzgichlar
 
va qayta ulagich rubilniklar
 
ikki yoki uch qutbli kontakt tizimiga ega bo`lib, 500V gacha 
nominal kuchlanish va 60A dan 600A gacha nominal tokka mo`ljallangan (79-rasm) [13].
79-rasm. Kоmmutasiya jiхоzlari: Rasmda: 
d
)-dastakli uzgich-rubilnik; 
e
)-richag yuritmali uzgich-rubilnik; 
j
)-dastakli qayta ulagich; 1-dastak; 2-izolyasiyali tayoqcha;
3-kontakt pichoqlari; 4- izolyasiyali taxtacha; 5-kontaktli turma; 6-sharnirli turma;
7-tortgich; 8-yoy uzgich; 9-birinchi zanjir; 10-ikkinchi zanjir; z) - paketli uzgich;
1-kontakt ko`prigi; 2-plastmassa halqa-paket; 3-kontakt ulagichlari; 5-yopg`ich;
6- buraluvchi dastak; i) - kulachokli uzgichlar; 1-turg`un kontakt ulagichi;
2-aylantiriluvchi o`q; 3-kulachok; 4-korpus; 5-kulachokka bosib turuvchi tirgak-shtok; 6-prujina; 7-kontakt 
ko`prikchasi; 8-turg`un kontakt; I va II – plastmassa halqalar-paketlar. 
R va P tipidagi markaziy tutqichli ochiq uzgich rubilniklar va qayta ulagichlar faqat kichik yuklamali va 
yuklamasiz elektr zanjirlarni uzib ajratish uchun ishlatiladi. 
Richagli yuritmalari markazida yoki yon tomonida bo`lgan RPS, RPB, PPS va PPB tiplaridagi uzgich va 
qayta ulagich rubilniklar ham yuklamasi kichik bo`lgan elektr zanjirlarining tutashtirish uchun ishlatiladi. 

---

Bloklar deb taqsimlash shitlari va blok tipda komplektlanadigan metall shkaf ichiga joylashtirilgan 
tutashtirish va himoya jixozlariga aytiladi. 
Blokning nomi va turi uning ichida o`rnatilgan jixozlar nomi va tipiga mos bo`ladi. Masalan, ichida 
saqlagichi bo`lgan blok BP (blok–qayta ulagich), ichida uzgichi bo`lgan blok esa BV (blok–uzgich) deb 
yuritiladi. 
Blok taqsimlash shitlarida aralash bloklar BPV (blok–predoxranitel’–uzgich) ishlatiladi. BPV bloklarida 
qum to`ldirilgan naysimon saqlagichlar ishlatiladi, ular uzgichning qo`zg`aluvchi kontakti rolini ham 
o`ynaydi. Buning uchun saqlagich naychalari o`zaro va richagli yuritma bilan mexanik birlashtiriladi. Ulash 
vaqtida saqlagich naychasi yuritma yordamida kontakt ustunchalariga tortiladi, ajratilganda esa ulardan 
itariladi. 
Blok mexanik blokirovka qurilmasi bilan jihozlangani uchun, elektr zanjiri ulanganida metall yashik 
eshiklari ochilmaydi. Bloklar 100A, 200A, 400A, 600A, 1000A va 1500 A nominal elektr tokiga mo`ljallab 
chiqariladi.