«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

kuchlanishlar  relaksasiyasi 
deb  ataladi. 
Relaksasiya sharti 

b
=

el
+

pl
=
const ko‟rinishida ifodalanadi. Kuchlanishlar relaksasiyasi ham tob 
tashlash singari vaqt o‟tishi bilan so‟nib boradi.  
Betonning qotishiga va tuzilishiga quruq, issiq iqlimning ta’siri.
 Hozirgi kunga qadar 
quruq  issiq  iqlim  sharoitida  betonning  uzoqqa  chidamliligi  bo‟yicha  to‟liq  ilmiy  asoslangan 
talablar  ishlab  chiqilmagan,  asosiy  etibor  uning  mustahkamligiga  qaratib  kelinmoqda.  Yilning 
issiq davrlarida haroratning balandligi va nisbiy namlikning kamligi tufayli beton tarkibidan suv 
qochib, sementning gidrotasiyasi to‟laligicha amalga oshmaydi va beton tegishli fizik–mexanik 
xossalarini  olib  ulgurmaydi.  Shu  sababli  temirbeton  konstruksiyalarini  tayyorlashda  betonning 
tarkibidagi  suvni  saqlash,  quyosh  radiasiyasi  va  boshqa  zararli  tasirlardan  asrash  kabi  turli 
tadbirlarni  amalga  oshirishga  to‟g‟ri  keladi.  Quruq  issiq  iqlim  sharoitida  qurilishning  sifatini 
oshirish  maqsadida,  tez  qotadigan  o‟ta  mustahkam  portlandsementlar  va  yengil  g‟ovakli 
to‟ldirgichlar  ishlab  chiqarishni  keng  yo‟lga  qo‟yish  talab  etiladi.  Respublikamizda  g‟ovakli 
yengil  to‟ldirgichlardan  asosan  keramzit,  agloporit  va  boshqa  ashyolar  qo‟llaniladi.  Bulardan 
tayyorlangan betonlar qurish jarayonida suvning malum qismini o‟ziga shimib, namlikni ushlab 
turadi;  harorat  ko‟tarilganda,  uning  bir  qismini  sarf  qiladi.  Natijada,  sementning  gidrotasiyasi 
uchun normal holat vujudga keladi. 
Betonda turli qatlamlarning suv yo‟qotishi turlicha bo‟ladi. Tashqi qatlam suvni eng ko‟p 
yo‟qotib,  ichkarilagan  sayin  suvning  yo‟qolishi  kamaya  boradi.  Shu  boisdan  betonni 
parvarishlashni  asosiy  vazifasi  betonda  suv  qochishini  va  shu  tufayli  hajmiy  deformasiyalarni 
vujudga kelishining oldini olishdan iboratdir. Natijada qotayotgan betondagi salbiy oqibatlarning 
oldini olish uchun: 

 
betonning ustiga namlangan yopqichlar (qamish plita, taxta shit, brezent va h.k.) yopiladi; 

---

199 
 

 
beton  tarkibidagi  to‟ldirgichlaryengil  –  g‟ovakli  to‟ldirgichlar  bilan  almashtiriladi,  tez 
qotuvchi yuqori markali sementlar ishlatiladi, W/S qiymati kamaytiriladi va h.k. 

 
Temirbetonning  zichligi  undagi  armatura  miqdori  3%  va  undan  kam  bo‟lganda  2500 
kgG‟m
3 
qabul qilinadi.