O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

biiy boyliklariga ko'z olaytirish, strategik maqsadlarni ro'yobga chiqarish 
kayfiyatining kuchayganligidayaqqol namoyon bo'la boshladi.
Pyotr I B.uxoro va Xiva xonliklarini siyosiy jihatdan Rossiyaga teng 
davlatlar emas deb hisoblab, ularga tazyiq o'tkaza boshladi. Bunga 
xonliklardagi ichki siyosiy ah/ol ham qulay sharoit yaratib bergandi.

---

211
Masalan, Xiva xoni Shohniyoz 1700-yili Pyotr I huzuriga yashirincha 
elchi yuborib, Xivani Rossiya tobeligiga qabul qilishni so‘ragan. 1709- 
yili toj-u taxt vorisi Muhammad ham shunday qilgandi. Pyotr I Xiva 
xoniga jo'natgan yorlig'ida shunday gaplar yozilgandi: «
Shohona mu- 
ruvvat ko'rsatib xonning qo‘l ostidagi jamiki narsalari bilan birga abadiy 
tobeligimizga olamiz
». Biroq bu niyat u davrda amalga oshmay qoldi. 
Xivada boshlanib ketgan ichki urushlar va chor Rossiyasining Shimoliy 
urush bilan bandligi bunga sabab bo'ldi.
1713-yili Astraxanga kelgan Xiva elchisi Xoja Nafas rus ma’mur- 
lariga, Sankt-Peterburgga borgach, podsho Pyotr I ga Amudaryo so- 
hillaridagi qumlar oltinga boyligini, sohilda istiqomat qiluvchi aholi 
kop miqdorda oltin yuvib olayotganini aytadi. Ana shu ma'lumotlar 
tasirida Pyotr I o'zbek xonliklariga kirib borish maxfiy rejasini tuza- 
di. U ikki harbiy ekspeditsiya tashkil etadi. Biriga Aleksandr Beko- 
vich-Cherkasskiyni, ikkinchisiga kapitan Ivan Buxgolsni rahbar 
etib tayinlaydi.
Bekovich-Cherkasskiy harbiy ekspeditsiyasi tarkibida katta harbiy 
qc'shin bor edi. Ular 1717-yili Xiva xonligi hududlariga kirib keladi va 
harbiy to'qnashuvlar bo'ladi. Xiva xoni Sherg‘ozixon hiyla ishlatib Be-