O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

vazirlar, sohibbaridlar, mustavfiylar 
xizmat 
qilardi. Shaharlar esa 
shahar hokimi, rais 
va 
muhtasiblartomonidan
boshqarilardi. Qoraxoniylar mamlakatda o'z hukmronligini mustahkam- 
lab olishda musulmon ruhoniylari bilan yaqin va do'stona munosabat 
0
‘rnatadilar. Bu davrda 
imomlar, sayyidlar, shayxlar 
va 
sadrlarga 
e’tibor 
kuchayib, ularning obro'yi har qachongidan ham balandga ko'tariladi. 
Qoraxoniy hukmdorlar, garchi bu davrda hali o'troq hayotga ko'chmagan 
bo‘lsalar-da, dehqonchilikvohalariva shaharlarning madaniy ahamiyatini 
yaxshi anglardilar. Ular Bolasog'un, Koshg'ar, Taroz, 0 ‘zgan, Samarqand 
va Buxoro kabi shaharlarni davlat yoki viloyat poytaxtiga aylantirib, 
shaharlar bilan a io q a bog'lashga harakat qiladilar.
5.6. XI - XII ASRLARDAIJTIMOIY-IQTISODIY HAYOT
Oishloa xoïaffaidaai ahvol.
Movarounnahrga kirib kelgan ko'chman- 
chi chorvadorlar dehqonchilik maydonlarini toptab oyoqosti qildilar. 
Ekinzorlar yaylovlarga aylantirildi, ko'pgina dalalar, paykal va bog'lar 
barbod bo'ldi. E k ir maydonlari qisqarib ketdi. Mahalliy mulkdordehqonlar 
bilan chorvador ko'chmanchilar o'rtasida ziddiyat kuchayib, dehqonlarga 
qarshi kurash keskin tus oladi. Dehqonlar jon saqlash maqsadida o'z 
yerlarini tashlab ketishga majburbo'ladilar, ularga zo'rlik choralari ham 
qo'llanilgan. Qoraxoniylar hukmronl igi davrida mahalliy mulkdor dehqon­
lar yer-suv mulklaridan hamda mavqelaridan ajralib, jamiyat hayotida 
o'zining ilgarigi o ‘rni va ahamiyatini butunlay yo'qotadi.
Iqto verlarinina kenaavishi.
X la s rd a n boshlabyerdan foydalanishda 
iqto tartiboti keng yoyiladi. Hukmron sulola namoyandalaridan tashqari 
oliy darajali harbiylar, davlat ma’murlari va mahalliy zodagonlarga ham 
katta-katta yer m aydonlari iqto tarzida hadya qilinadi. Iqto qoraxoniy­
lar uchun bo'ysundirilgan mamlakat aholisidan soliqlarni undirib, uni 
boshqarishning eng qulay shakli hisoblangan. Bu davrda iqto tartibi 
shunchalik kengaydiki, nafaqat qishloqlar, balki butun bir viloyat va yirik 
shaharlardan olinadigan daromad ham iqto tarzida in’om qilinadigan 
bo'ldi. Iqto vaqtinchalik in’omdan umrbod foydalanishga, hatto avloddan 
avlodga o'tadlgan merosiy mulkka aylana boshlagan. Shunday qilib,

---

64