O‘zbekiston tarixi

Каримов
 
И
. 
А
. 
Бунёдкорлик
йўлидан
. 
Т
. 4. – 
Т
., 1996. – 295-
б
. 
186

---

siyosatning mustamlaka hudud aholisining manfaatlari bilan 
hisoblashmasligi, sotsializm deb atalmish ijtimoiy tuzumning jamiyatdagi 
iqtisodiy, siyosiy jarayonlarni muvofiqlashtiruvchi ichki mexanizmi 
shakllanmaganligi tufayli SSSR davlatining o‘zi barbod bo‘ldi. Tobe bo‘lgan 
milliy respublikalarning mustaqilligiga yo‘l ochildi. 
2. O‘zbekiston mustaqilligining e’lon qilinishi va
buning tarixiy ahamiyati 
Sobiq Ittifoq hokimiyatida avgust voqealari munosabat bilan yuzaga 
kelgan parokandalik uning vaziyatni tuzatishga layoqatsizligidan dalolat 
berdi. Bu esa, o‘z navbatida, O‘zbekiston rahbariyati respublika xalqini 
muhofaza qilish borasida qat’iy harakatlar qilishga va shoshilinch choralar 
ko‘rishga majbur qildi. Shunday vaziyatda: 
−
1991 yil 21 avgust kuni Prezident I. A. Karimovning GKCHP qarorlari 
O‘zbekiston uchun noqonuniy ekanligi haqidagi farmoni e’lon qilindi. Bu 
bilan markaziy hokimiyatning respublika ichki ishlariga aralashuviga chek 
qo‘yildi; 
−
1991 yilning 25 avgust kuni har qanday davlat o‘zini o‘zi muhofaza 
qilish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarurligi nazarda tutilib, Prezident 
I. A. Karimovning farmoni bilan Ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizlik 
qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi tasarrufiga olindi. Ichki qo‘shinlar esa 
bevosita Prezidentga bo‘ysundirildi; 
−
1991 yilning 28 avgustida O‘zbekiston Kompartiyasining plenumi KPSS 
Markaziy Komiteti bilan aloqalarini to‘xtatgani, uning barcha 
tashkilotlaridan chiqqanligi haqidagi qarorini e’lon qildi. 
Bu choralarning ko‘rilishi O‘zbekiston Respublikasi rahbariyatining 
davlat mustaqilligini rasmiy ravishda e’lon qilishiga mustahkam zamin 
tayyorladi. Nihoyat, 1991 yilning 31 avgustida O‘zbekiston Oliy 
Kengashining navbatdan tashqari sessiyasi O‘zbekistonni mustaqil davlat deb 
e’lon qildi. Shu munosabat bilan Oliy Kengashning «O‘zbekiston 
Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida»gi bayonotida shunday 
deyiladi:
« – o‘tmishdan saboq chiqarib va SSR Ittifoqining siyosiy hamda 
hayotdagi o‘zgarishlarini e’tiborga olib; 
−
xalqaro huquqiy hujjatlarda qayd etilgan o‘z taqdirini o‘zi belgilash 
huquqiga asoslanib; 
−
O‘zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas’uliyatni anglab; 
−
shaxsning huquq va erkinliklari, mustaqil davlatlar o‘rtasidagi 
chegaralarning buzilmasligi to‘g‘risidagi Xelsinki shartnomalariga qat’iy 
sadoqatni bayon etib; 
−
millati, diniy e’tiqodi va ijtimoiy mansubligidan qat’i nazar, respublika 
hududida yashovchi har bir kishining munosib hayot kechirishini, sha’ni va 
187

---

qadr-qimmatini ta’minlaydigan insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo 
etishga intilib; 
−
mustaqillik Deklaratsiyasini amalga oshira borib, O‘zbekiston Sovet 
Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O‘zbekistonning davlat 
mustaqilligini va ozod suveren davlat – O‘zbekiston Respublikasi tashkil 
etilganligini tantanali ravishda e’lon qiladi»
. 
Respublika huquqiy maqomining o‘zgarishi, uning mustaqil davlatga 
aylanishi munosabati bilan amaldagi Konstitutsiyani qo‘llash borasida 
muammo yuzaga keldi. Shu bois ham, 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan 
«O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi 
qonunga konstitutsiyaviy qonun maqomi berildi. U yangi O‘zbekistonning 
Konstitutsiyasi yaratilgunga qadar amalda bo‘ldi. Ushbu qonunda 
O‘zbekistonning davlat ramzlari – gerbi, bayrog‘i, madhiyasi yaratilishi 
lozimligi qayd etildi
. 
O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligini tasdiqlovchi bu hujjatlar 
o‘zbek xalqining asriy orzusi ro‘yobga chiqqanligining huquqiy ifodasi 
bo‘ldi. 
O‘zbekistonning mustaqil davlat deb e’lon qilinishi respublika xalqiga 
nima berdi, degan savolning qo‘yilishi, tabiiy. Chunki bugungi kungacha 
ongiga boqimandalik ruhiyati o‘rnashib qolgan ba’zi bir avom shaxslar o‘z 
manfaatlarining davlat tomonidan qondirilishini kutib, moddiy boyliklar 
o‘zidan o‘zi yaratilmasligi, ular sidqidildan qilingan halol mehnat tufayli 
jamg‘arilishini tushunmayaptilar. Shunday vaqtinchalik tushkunlik 
ko‘rinishlari zohir bo‘lishiga qaramay, mustaqillik e’lon qilinishining o‘zi 
ham O‘zbekiston xalqi uchun juda uzoq vaqt kutilgan oliy ne’mat, deyishga 
to‘la asos bor. Chunki mustaqillik tufayli: 
−
dunyo xaritasida «O‘zbekiston» degan yangi mustaqil davlat paydo 
bo‘ldi va o‘zbek xalqining o‘z davlatchiligining tiklashdan iborat asriy orzu-
umidi ro‘yobga chiqdi; 
−
respublikada yashayotgan har bir millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilashi 
huquqidan kelib chiqib, o‘zining ichki va tashqi siyosatini mustaqil yuritish 
imkoni yaratildi; 
−
O‘zbekiston xalqi respublikada davlat hokimiyatining birdan-bir sohibi 
bo‘ldi; 
−
O‘zbekiston o‘z hududidagi barcha tabiiy boyliklarga o‘zi egalik qilish 
huquqini qo‘lga kiritdi; 
−
milliy, ma’naviy va tarixiy qadriyatlarni qayta tiklash va erkin 
rivojlantirish uchun sharoit yuzaga keldi; 
1
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунлари
. 
№
3. – 
Т
., 1992. – 121-
б
. 
2
O‘sha manba. – 118-b. 
188

---

– jahondagi ilg‘or tajribalardan kelib chiqib, inson manfaatlari va 
huquqlarining himoyasini ta’minlovchi huquqiy demokratik davlat qurish 
uchun keng imkoniyatlar ochildi. 
Xullas, O‘zbekiston xalqining ijtimoiy, ma’naviy, iqtisodiy manfaatlari 
ustun ekanligi tan olinib, uning farovonligini ta’minlovchi barcha omillarni 
qo‘llash uchun sharoit yaratildi. 
O‘zbekistonning mustaqilligi tom ma’noda o‘zbek xalqining ezgu 
niyatlarini aks ettiradi. Buni 1991 yil 29 dekabrda o‘tkazilgan referendum 
yana bir marta tasdiqladi. Referendumda shunday savol qo‘yildi: 
«O‘zbekiston fuqarosi sifatida sizning Oliy Kengash e’lon qilgan 
O‘zbekiston mustaqilligiga munosabatingiz qanday – qo‘llaysizmi-yo‘qmi? 
Bu savolga fuqarolarning 98,2 foizi ijobiy baho berib, mustaqilligimizni 
qo‘llab-quvvatladi»
1
. Shunday qilib, O‘zbekiston tarixida yangi davr 
boshlandi. 
1991 yil 29 dekabrda I. A. Karimovning umumxalq tomonidan muqobillik 
asosida O‘zbekistonning birinchi Prezidenti etib saylanishi O‘zbekiston 
hakiqatan ham demokratiya sari intilayotganligining ifodasi bo‘ldi. Bu 
siyosiy voqeaning tarixiy ahamiyati shundaki, o‘zbek xalqi 130 yillik 
mustamlakachilikdan keyin tarixda birinchi marta o‘zining davlat rahbarini 
erkin tanlov asosida sayladi. Saylov yakuniga ko‘ra, I. A. Karimov 86 foiz 
ovoz oldi. I. A. Karimovning Prezidentlik lavozimiga birinchi bosqichdayoq 
ko‘pchilik ovozi bilan saylanishi uning O‘zbekiston xalqi oldidagi 
xizmatlari, mustaqillik uchun kurashlarda fidokor va jasur rahbar 
bo‘lganligiga xalq javobining ifodasi desak, to‘g‘ri bo‘ladi. O‘z navbatida, 
Prezident ham lavozimga kirishayotib: «O‘zbekiston xalqiga sadoqat bilan 
xizmat qilishga, respublikaning Konstitutsiyasi va qonunlariga qat’iy rioya 
etishga, fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga kafolat berishga, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti zimmasiga yuklatilgan vazifalarni 
vijdonan bajarishga tantanali qasamyod qilaman»
2
, – deb Oliy Majlisning 
yig‘ilishida xalq ishonchiga javob berdi. 
O‘zbekistonning mustaqillikni e’lon qilishi jahonshumul ahamiyatga ega 
bo‘ldi. Ko‘plab mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar respublika mustaqilligini 
xursandlik bilan qabul qildilar va buni qo‘llab-quvvatlashlarini bildirdilar. 
Oradan bir yil o‘tar-o‘tmas, O‘zbekiston BMTning teng huquqli a’zosiga 
aylandi. Uning davlat mustaqilligini dunyoning 120 dan ortiq mamlakati 
rasman tan oldi. Ularning 45 tasi bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. 
Toshkentda AQSH, Olmoniya, Fransiya, Xitoy, Turkiya, Hindiston, Pokiston 
kabi nufuzli davlatlarning elchixonalari ochildi. O‘zbekiston Respublikasi 
Xelsinki shartnomasiga imzo chekdi va Yevropa bilan aloqalarni yo‘lga 
qo‘yishi uchun yo‘l ochdi. 
1
Каримов
 
И
. 
А
. 
Бунёдкорлик
йўлидан
. 
Т
. 4. – 296-
б
. 
2
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. – 
Т
., 2003. – 92-
модда
.
189

---

O‘zbekiston Turkiya, Eron va Pokiston davlatlari tomonidan tashkil 
etilgan Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (EKO)ga a’zo bo‘ldi. Turkiya, Xitoy, 
Koreya, Rossiya, Qozog‘iston va boshqa davlatlar bilan o‘zaro iqtisodiy va 
madaniy hamkorlik haqidagi bitimlar tuzildi. Qisqa vaqt ichida 
O‘zbekistonning xalqaro nufuzi oshib borishini I. A. Karimov quyidagicha 
izohlaydi: «