O‘zbekiston tarixi

2. IX–XII, XIV–XV asrlardagi fan, madaniyat va tasavvuf ilmining yuqori 
darajaga erishganligi va uning jahonshumul ahamiyati 
 
 
Markaziy Osiyo tarixida Temuriylar davrini ba’zan Temuriylar 
Renessansi deb ham atashadi
2
.
Amir Temur buyuk davlat asoschisi sifatida biz uchun qadrlidir. Amir 
Temurning “Davlat ishlarining to‘qqiz ulushini kengash, tadbir va mashvarat, 
1
Абдуль
-
Хай
 
ал
-
Ланкави
.
 
Аль
-
фавоид
ал
-
бахайа
фи
Тараджим
аль
-
Ханафийа
. – 
Казан
, 1903. – 
С
. 171–174. 
2
Renessans (Uyg‘onish) – XIV–XVI asrlarda G‘arbiy va Sharqiy Yevropa 
mamlakatlarining madaniy taraqqiyoti tarixidagi davr. O‘rta asrlar madaniyatida gullab-
yashnagan, insonning beqiyos imkoniyatlariga, aql-idroki, irodasi, qobiliyatiga ishonch 
ruhi bilan sug‘orilgan yangi davrga o‘tish jarayoni.
65

---

qolgan bir ulushini qilich bilan amalga oshirdim”, degan so‘zlari davlatni 
aql-zakovat va huquqiy asos bilan idora etganligidan dalolatdir. Amir Temur 
faoliyatidagi ibratli jihatlardan yana biri shuki, uning qo‘shni davlatlar bilan 
o‘zaro savdo munosabatlarini yaxshi yo‘lga qo‘yish orqali xalqlar, 
mamlakatlar o‘rtasida yagona makon barpo etishda yuksak yutuqlarga 
erishganligidadir.
1996 yilning 18 oktabrida xalqaro YUNESKO tashkilotining bevosita 
homiyligida dunyo ilmiy jamoatchiligining Amir Temur shaxsiga bo‘lgan 
yuksak e’tiborini hisobga olib, Amir Temur tavalludining 660 yilligiga 
bag‘ishlangan xalqaro ilmiy anjuman o‘tkazildi. Bugungi kunda dunyoning 
qariyb 50 mamlakatida temurshunos olimlar faoliyat ko‘rsatayotganligi, 
Temur va Temuriylar davri haqida ko‘plab kitoblar nashr etilayotganligi, 
o‘tgan olti asr mobaynida Amir Temurga bag‘ishlab yaratilgan asarlar soni 
Yevropa tillarida 500 dan ziyod, Sharq tillarida esa 900 ga yaqinligi
1
kabi 
ma’lumotlarning o‘zi ham Amir Temur shaxsining naqadar ulug‘vorligini 
ko‘rsatadi.
Prezident I. 
A. 
Karimov Amir Temur tavalludining 660 yilligiga 
bag‘ishlangan xalqaro ilmiy konferensiyada (1996 yil 24 oktabr) qilgan 
ma’ruzalarida shunday degan edi: “Jahon madaniy va ma’naviy jamoatchiligi 
o‘rta asrlarda Amir Temur tuzgan davlat va uning butun dunyo e’tiborini 
o‘ziga jalb qilgan olamshumul faoliyati, umumbashariyat xazinasiga 
qo‘shgan hissasi bilan tanishar ekan, uni o‘stirgan yurtga va mana shu 
hududda undan ko‘p asr oldin o‘tgan buyuk allomalarning ijodiy merosini, 
ularning tabarruk nomlarini ham yana bir bor kashf etish va keng miqyosda 
o‘rganishga zamin va sharoit tug‘ildi.
Shu ma’noda IX asrdayoq yevropaliklar keyinchalik “Algebra” deb 
atagan fanga asos solgan buyuk vatandoshimiz Al-Xorazmiyning; Xristofor 
Kolumbdan qariyb besh asr oldin okean ortida quruqlik, ya’ni keyinchalik 
Amerika deb nom olgan qit’a borligini bashorat qilib, ilmiy asoslab bergan 
qomusiy bilim sohibi Abu Rayhon Beruniyning; “Tib qonunlari” nomli 
mashhur asarining nashr etilib, o‘rta asrlarda butun dunyo, shu jumladan 
Yevropa tibbiyot institutlarida qo‘llanma sifatida o‘qitilgan ulug‘ ajdodimiz 
Ibn Sino kabi ko‘plab allomalarning nomlari va ilmiy ishlari bilan dunyo ahli 
aynan Amir Temur zamonida qaytadan va chuqurroq tanishgan...”
2
.
Mirzo Ulug‘bekning umumbashariy qadriyatlarga qo‘shgan hissasi 
beqiyos bo‘lib, u bugungi kunda ham hayotimizda ulkan ahamiyat kasb 
etmoqda. Mirzo Ulug‘bek, avvalo, sof amaliy uslubda ijod qilib, minglab 
yulduzlarni jamlagan mukammal xarita va bugungi eng zamonaviy 
hisoblardan deyarli farq qilmaydigan mukammal astronomik jadvalni 
yaratgan. Uning “Ziji jadidi Ko‘ragoniy” asari o‘rta asrlarda lotin tiliga 
tarjima qilinib, Yevropa olimlari o‘rtasida keng tarqaldi.
Taqdir bu ulug‘ zotning zimmasiga behad ulkan va mashaqqatli vazifalar 
yukladi. Cheksiz aql-idroki, azmu qat’iyati, odilona siyosati bilan buyuk 
1
Qarang: