O‘zbekiston tarixi

Анарбаев
 
А
.
 
Ал
-
Фарғоний
ва
Марказий
Осиё
цивилизацияси
// 
Халқ
сўзи
. – 
1998. – 10 
сент
. 
2
Саидов
 
А
.
 
Француз
бобуршунослиги
// 
Ҳаёт
ва
қонун
. – 1996. – 
№
12. – 24-
б
. 
69

---

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1999 yil 7 aprelda 
Toshkent shahrida Islom universitetini tashkil etish to‘g‘risidagi farmonga 
imzo chekdi. Bu esa o‘tmish tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, 
umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlarimizni zamon talablari 
darajasida o‘qib-o‘rganishga juda katta imkoniyatlar ochib berdi.
Tariximizni va jahon sivilizatsiyasini rivojlantirishga bebaho hissa 
qo‘shgan buyuk ajdodlarimizning merosi bugungi istiqlolimizning oltin 
poydevoridir. Insonni ma’naviy yetuklikka chorlovchi ilmiy, axloqiy, diniy 
va huquqiy qadriyatlar xalqimizning turmush tarzida, madaniyatida muhim 
o‘rin tutadi.
 
70

---

6-ma’ruza 
 
AMIR TEMUR DAVLATI. TEMUR TUZUKLARI VA HOZIRGI 
ZAMON 
 
1. Temur davlatining vujudga kelishidagi tarixiy shart-sharoitlar 
XIII asrning 60-yillariga kelib mo‘g‘ullar imperiyasi yemirila boshladi va 
uning o‘rnida Eronda, Oltin O‘rdada va Movarounnahrda uchta mustaqil 
davlat vujudga keldi. Bu davrda islom dini taraqqiyotida ham rivojlanish ro‘y 
berdi, hatto mo‘g‘ul hukmdorlari ham islom dinini qabul qila boshladilar. 
Tarixdan ma’lumki, Chig‘atoyning nabirasi Muborakshoh (1264 y.) mo‘g‘ul 
hukmdorlari ichida birinchilardan bo‘lib islom diniga e’tiqod qilishni 
boshlagan. XIV asrning boshlariga kelib barcha mo‘g‘ul hukmdorlari bu 
dinni qabul qilganlar. Shuningdek, musulmon an’analari va urf-odatlari keng 
quloch yoyib, rasmiy odat sifatida keng tarqaldi. Ana shu asosda 
markazlashgan islom davlatini vujudga keltirish uchun siyosiy kuch yetildi.
Shu bilan birga, feodal davlatlar, hududlar o‘rtasida nizolar, 
kelishmovchiliklar ham tobora kuchayib bordi. O‘zaro tinimsiz kurashlar, 
janjallar odat tusiga kira bordiki, bular tufayli feodal davlatlarning ahvoli 
tobora og‘irlasha bordi. Chingiziylarning so‘nggi avlodi bo‘lgan Qozonxon 
Kebekxonning siyosatini, islohotlarini davom ettirdi. Bu esa uning 
ko‘chmanchi oqsuyaklar bilan ziddiyatlarini keskinlashtirib yubordi. Natijada 
o‘zaro urushlarda Qozonxon o‘ldirilgach, Movarounnahrda amir Qozog‘on 
hukmronlik qila boshladi. Akademik V. V. Bartoldning ta’kidlashicha, amir 
Qozog‘on davrida yigirma yil mobaynida urushlar, chig‘atoylar bilan 
mo‘g‘ullar o‘rtasida janjallar bo‘lmadi
1
. U 1358 yilda mo‘g‘ul xoni Tug‘luq 
Temurning bir no‘yoni tomonidan o‘ldirildi. Shundan so‘ng hokimiyat uning 
o‘g‘li Abdullaning qo‘liga o‘tdi. U Samarqandda yashar edi, bunga boshqa 
amirlar qarshi turdi va bu kurashda u o‘ldirildi. Qozog‘on o‘limidan so‘ng 
Movarounnahrda kuchli bir hokimiyat bo‘lmadi va o‘zaro feodal nizolar 
tobora kuchaya bordi.
Akademik I. Mo‘minovning fikricha, “Bu davrda Movarounnahrda chet 
el qaramligidan, mo‘g‘ul xonligidan ajralib, mustaqil, kuchli hokimiyat 
tuzishdan manfaatdor bo‘lgan feodal aslzodalar orasidan ayrim guruhlar 
yetishib chiqa boshladi.
Bular masalaning bir tomoni. Masalaning ikkinchi eng muhim tomoni 
shundaki, keng xalq ommasi ko‘p mashaqqatlar bilan uzoq vaqt ichida 
irrigatsiya tarmoqlarini – ariq, zovur, suv omborlari, to‘g‘onlarni tikladi. 
Dehqonchilik, hunarmandchilikni yo‘lga qo‘ydi, ayni vaqtda o‘zaro 
1