O’zbekiston respulikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Murojaatlar bo’yicha kasallanishnii aniqlash – bu ma’lum vaqt oralig’ida kasallik tufayli tibbiy yordam uchun qilingan murojaatlar yig’indisidir.
Tez-tez kasallanuvchi bolalar soni – bir yil davomida 4 va undan ortiq marta kasal bo’lgan bolalar soni. Salomatlik indeksi - barcha tekshirilganlar orasida yil davomida kasal bo’lmagan bolalarning nisbiy ulushidir (foizlarda).
Patologik jarohatlanish - tekshirilganlarning umumiy soniga nisbatan surunkali kasalliklar va funksional siljishlarning foiz­larda ifodalanadigan chastotasi.
Bolalarda kasalliklar shakllanishining o’ziga xosliklari.
Aholining kasallanishi kasallik holatlari vujudga kelishi va jahon (jamiyat) mavjud bo’lishining qonkret sharoitlarida patologiya­larning tarqalishining ob’ektiv ommaviy hodisasi sifatida aholi turli guruhlari kasallanishi shakllanishining global, umumiy va mintaqaviy o’ziga xosliklariga kiritish mumkin bo’lgan o’zgarishlar tendensiyalari bilan xarakterlanadi.
Bolalar va o’smirlar aholisining salomatlik ko’rsatkichlari mamlakat, mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning u yoki bu darajasi uchun xarakterli bo’lgan o’zgarishlarning ma’lum global tendensiyasiga ega bo’ladi.
Birinchidan, zamonaviy sharoitlarda iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda o’lim darajasining kamayishi va boshqa demografik ko’rsatkichlar yaxshilanishiga bo’lgan global tendensiya aniqlanmoqda. YAqin vaqtgacha bu tendensiya bizning mamlakatimiz uchun ham xarakterli bo’lgan. U ayniqsa tarixiy planda yaqqol ko’zga tashlanadi.
YAqin qtmishda bizning mamlakatimiz uchun xarakterli bo’lgan ikkinchi tendensiya turli ijtimoiy guruhlar salomatlik ko’rsatkichlarining ijtimoiy bir xilligiga bo’lgan tendensiyadir, ya’ni bu holat aholini tibbiy ta’minlash davlat tizimining faoliyati tufayli kelib chiqqan edi. Mamlakat sog’liqni saqlash tizimi rivojlanishining jadal yo’li aholi salomatlik ko’rsatkichlarining birmuncha ijtimoiy bir xilligiga olib kelgan aholi turli qatlamlari hayot darajasini ma’lum bosqichda yaqinlashtarishga, tibbiy xizmatning ta’minlashga imkon berdi. Bu bolalar va o’smirlar salomatlik holatini o’rganishda yaqqol ko’zga tashlanadi.
Turli ijtimoiy guruhlar salomatlik ko’rsatkichlarining ijtimoiy bir xilligiga bo’lgan tendensiya qator yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar uchun xarakterlidir.Shu bilan bir qatorda BSST kam rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi aholi turli ijtimoiy guruhlari salomatlik darajasining ko’rsatkichlarini yaqinlashtirishni ta’minlash zaruratini o’zining vazifalaridan biri sifatida qo’yadi.
Aholi salomatligi evolyusiyasida uchinchi tendensiya infeksion kasallanishining pasayishi hisoblanadi. Respublikamizda bolalarni emlashning yuqori qamrovligi natijasida bu infeksiyalar tez templarda sporadik holatlargacha qisqarmoqda.
O’sish, rivojlanish va patologik siljishlar shakllanish jarayonlarining yaqin qzaro bog’liqligi kasallanishni salomatlikning boshqa parametrlari, birinchi navbatda jismoniy rivojlanish bilan birgalikda parallel ravishda kqrib chiqish va baholash zaruratini tug’diradi.
Ko’pincha bolalardagi funksional siljishlar 1-3 yoshda paydo bo’ladi va shaharlik bolalarda 1 yoshdan 7 yoshgacha, qishloq bolalarida asosan 3 dan 7 yoshgacha yuqoladi.
Maxsus (longitudinal) tekshiruvlar yordamida bolalar salomatlik holatidagi funksional siljishlarning maksimal darajasini o’zida aks ettiruvchi ma’lum qonuniyatlar o’rnatilgan (2.16 jadval). Buni qkuv-tarbiyaviy jarayonni oqilona tashkillashtirish va o’tkazish, ularni aniqlash va korreksiya qilish uchun kerakli choralarni amalga oshirish uchun bilish zarur.
Summar maktab yo’qlamasi ta’siri natijasida funksional siljishlarga astenik va nevrotik ko’rinishlar, arterial gipotenziya, predanemiya, immunologik rezistentlik va bo’yrak usti bezlari adaptatsion funksiyasining pasayishining uchrash hollari ko’payadi.
Bolalar va o’smirlarda aynan funksional siljishlarning mavjudligi bolani I yoki II salomatlik guruhiga kirishini belgilaydi.

Jamoalarda bolalar va o’smirlar kasallanishini tahlil qilishda shu narsani e’tiborga olish kerakki, turli yoshda kasalliklar bolalar orasida turlicha tarqalgan bo’ladi. Jadvalda turli yoshlarda kasalliklarning rang ko’rsatkichlari bo’yicha taqsimlanishi keltirilgan.

jadval

Turli yosh guruhlarida kasalliklarning rang ko’rsatkichlari bo’yicha taqsimlanigai

Rang	Yosh guruhi
Joyi	1-6	7-10	11-14	15-17
I	Nafas organlari kasalliklari	Nafas organlari kasalliklari	Nafas organlari kasallkklari	Nafas organlari kasalllklari
II	Yuqumli kasalliklar	Yuqumli Kasalliklar	Jarohat va shikastlanishlar	Jarohat va shikastlanishlar
III	Allergik kasalliklar	Ovqat hazm qilish organlari kasalliklari	Sezgi organlari va asab tizimi kasalliklari	Sezgi organlari va asab tizimi kasalliklari
IV	Ovqat hazm qilish organlari kasalliklari	Jarohat va shikastlanishlar	Teri va teri osti kletchatkasi kasalliklari	Ruhiy Buzilishlar
V	Jarohat va shikastlanish lar	Sezgi organlari va asab tizimi kasalliklari	Ovqat hazm qilish organlari kasalliklari	Yuqumli kasalliklar

Bolalar va o’smirlar o’rtasida kasallanishlarni rang bo’yicha tarqalishini tahlil qilish shuni ko’rsatdiki, barcha yosh guruhida birinchi o’rinni nafas organlari kasalliklari egallaydi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar o’rtasida nafaqat yuqumli, balki allergik va ovqat hazm qilish organlari kasalliklari ham keng tarqalgan. Bolalar yoshi kattalashishi bilan kasalliklarning tarkibi ham o’zgaradi. Kasallanishlar tarkibi hamma bolalar va o’smirlar muassasalarida bir xil emas, bu turli omillarga bog’liqdir. Umumiy kasallanishni kamaytirish hamda bolalar va o’smirlar salomatligini mustahkamlash yuzasidan kompleks ish olib borganda, sanitar shifokor yuqumli kasalliklarni kamaytarishga va jarohatlanishlarni oldini olishga katta e’tibor berishi kerak, chunki ular bolalar o’limi va nog’ironligining asosiy sababchisidir. Shunday qilib, o’sib kelayotgan yosh avlodning salomatligini saqlash va mustahkamlashda bolalar organizmlariga ta’sir etayotgan salbiy omillarni o’rganish va ularni bartaraf etish tibbiy-profilaktikaning asosiy vazifalaridan biridir.