O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

38 s. FONETIK YOZUV
(TRANSKRIPSIYA)

Og`zaki talaffuzda tovushlarning turlicha o`zgarishlarini ularning har-xil shaklda va ma`noda aytilishini yozuvda (tashlab) ko`rsatish uchun qabul qilingan maxsus belgilar fonetik yozuv transkripsiya deb ataladi.

Fonetik yozuv (transkripsiya) ning bir necha turlari bor;bularga fonetik, fonologik, fonematik transkripsiyalar kiradi va ular orasida eng anig`i fonetik transkripsiya sanaladi. Uning vasifasi tildagi tovushlarni to`liq hamda barcha nozikliklari bilan ifodalab berishdir.
Fonetik transkripsiyadan, asosan,shevalarni o`rganishda keng qo`llaniladi. Unda harbir tovushning turlicha talaffuz qilinishi ifoda etiladi. Masalan: unlilar uchun;
a( э) -til oldi, lablashmagan, keng unli : эк э, d э к э,t э к э, к э ll э; a`-til orqa, lablashmagan keng unli:ota, bola, tash, bash.
Bu unli qipchoq lahjasi shevalarga xos unli.
o -til orqa, keng, lablanshgan unli bo`lib, asosan, tayanch shahar shevalariga xos: кэ (Toshkent), balic? (Samarqand, Buxoro),anor (Qarshi) kabi.
э - til oldi, o`rta keng, lablanmagan unli. Bu unli o`zbek tilining hamma shevalarida uchraydi: tэк,ber, эl.
o`- til oldi, o`rta keng, lablashgan (ab.orf o`): Masalan: o`rmek, o`rdek, o`pke, o`ktem, ormala.
o-til orqa, lablashgan, o`rta keng unli (ad. orf.u). Adabiy tildagi o` tovushning til orqa juftligidir . o`rtoq, qo`laqoch (qo`lyog`och), to`l, o`roq, qo`l.
V- til oldi, lablashgan, tor unli (ad. orf. u) O`zbek tilining hamma shevalarida uchraydi: kul, gul, sumbula.
y-til orqa, lablashgan, tor unli (ad. orf. u): bulut, uzun, qul.
(u)- til oldi, lablashmagan, tor unli (ad. orf. i) barcha shevalarga xos: nush, tush, ush.
ы- til orqa, lablashmagan, tor unli (ad. orf. u): qыsh, qыz.
Transkripsiyada ayrim shartli belgi va ifodalar ham bor:
> -biror fonemaning yoki so`zning boshqa shaklga o`tishini bildiradi: soch> chach, sanch> chach, turur > durur kabi
<- biror so`z yoki shaklning qaysi so`z yoki shakldan kelib chiqqanligini ko`rsatadi: “Boy ila xizmatchi” dagi ila > bilan deb ko`rsatiladi.
II- belgisi ikki shaklning vazifa jihatidan tengligini bildiradi: - day II-dek.