O`zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

5.Ish kuchi va uning bandligi darajasi. Ishsizlik muammosi.

Yalpi milliy maxsulot hisobiga ishlab chiqarishning moddiy omillarigina emas, balki shaxsiy omili ishchi kuchi ham takror hosil etiladi.

Ish kuchini takror hosil qilish insonning jismoniy kuchlari va aqliy qobiliyatlarini uzluksiz qayta tiklab va ta'minlab turish, ularning mehnat malakasini muttasil yangilab va oshirib borish, umumiy bilim va kasbiy darajasi o`sishini ta'minlash demakdir.
Ishchi kuchini takror hosil qilish, ularning to`la va samarali ish bilan band bo`lishi muammosini ham o`z ichiga oladi, chunki fan va texnika taraqqiyotining jadallashuvi, ishlab chiqarishning intensivlashuvi ishlab chiqarish korxonalaridan ish kuchini bo`shatib olish va uni qayta taqsimlash mexanizmiga, aholini ishga joylashtirish, qayta o`qitish va kasb tanlashi tizimiga ta'sir ko`rsatadi.
Mehnatga layoqatli bo`lib, ishlashni xoxlagan, lekin ish bilan ta'minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Ishsizlik fraktsion, tarkibiy, siklik, ixtiyoriy, institutsional, texnologik, regional, yashirin va turgun turlarga bo`linadi.
Friktsion ishsizlarga ish joyini o`zgartirgan, yangi yashash joyiga ko`chib o`tish va ishdan bo`shashi munosabati bilan ish izlayotgan, vaqtinchalik mavsumiy ishini yo`qotgan kishilar kiradi.
Vaqt o`tishi bilan iste'mol tarkibining (talabining) o`zgarishi natijasida kasblarning ayrim turlariga talab kamayadi yoki umuman bo`lmaydi. Natijada tarkibiy ishsizlik paydo bo`ladi.
Tsiklik ishsizlik- iqtisodiy siklning inqiroz fazosi bilan bog`liq bo`lib, ishsizlikning haqiqiy darajasi tabiiy darajadan farqlanishini ko`rsatadi.
Ixtiyoriy ishsizlik tabiiy ishsizlik turi bo`lib, bunda mehnatga layoqatli kishilarning mehnat faoliyatidan o`z xoxishi bo`yicha chetlangan ya'ni ishlashni xohlamaydigan qismi tushuniladi.
Institutsional (muassasaviy) ishsizlik ham tabiiy ishsizlikning turi hisoblanadi. Bu ishsizlikni bozordagi talab va taklifni o`zgartiruvchi omillar keltirib chiqaradi.
Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.
Texnologik ishsizlik texnologik usullar bir-birining o`rniga kirib kelishi bilan birga boradi.
Hududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy-psixologik xarakterdagi bir qator kompleks omillar bilan bog`liq.
Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish xaftasi davomida to`liq band bo`lmaslik xarakterli.
Turgun ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo`qotgan, ishsizlik bo`yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo`lgan va faol mehnatga hech qanday qiziqish bo`lmagan qismini qamrab oladi.
Respublikamizda ishsizlik muammosini hal qilish bo`yicha bir qator tadbirlarni amalga oshirish mo`ljallangan.
Birinchidan, keng faoliyat turlari, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit yaratish.
Ikkinchidan, xizmat sohasini rivojlantirish, ayniqsa qishloq joylarida.
Uchinchidan, qishloqda keng tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratish.
To`rtinchidan, ishdan bushagan xodimlarni kayta tayyorlash va qayta o`qitishni tashkil etishni tubdan o`zgartirish.
Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo`lmagan mehnatga yaroqli aholini davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy himoyalash.