O'zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi mehnat ta’limi fanidan dars ishlanmalar to’plami tuzuvchi: O’. O. Tohirov, rtm metodisti Toshkent – 20 Mashg’ulotning tеxnologik xaritasi va o’tkazilish ishlanmasi

III. Yangi mavzuning bayoni

O`quvchilarning e`tiborini tortish va darsga qiziqtirish uchun quyidagi savollar beriladi.

1. 
   Qaysi qushlar uy parandalari hisoblanadi? Qaysilari yovvoyi qushlarga kiradi?
   
2. 
   Qaysi parandalarning tuxumini iste`mol qilamiz?
   
3. 
   Qaysi parandalarning tuxumidan foydalanamiz va qaysilaridan foydalanmaymiz, sababini bilasizmi?
   
4. 
   Siz mustaqil ravishda tuxumdan qanday taom tayyorlay olasiz?
   

TUXUMNING TAVSIFNOMASI

Tuxum yoqori kaloriyali mahsulot. Tovuq tuxumi mayin va hushbo`y, mazali, to`ymli ovqat mahsuloti. Uning o`rtacha kimyoviy tarkibida 74% suv, 12% oqsil modda, 11,8% yog`, 1% uglevod, qandolatchilik mahsulotlarining ozuqaviylik qiymati va sifatini oshiradi. Tuxum albumin o`zinng ko`pik hosil qiluvchi sifatlari bilan xamirning uvalanmasligini ya`minlaydu va tayyor mahsulotning g`ovak-g`ovak bo`lib chiqishiga yordam beradi.

Tuxumning sarig`i va oqi ba`zi bir hollarda birga ishlatiladi, ba`zi bir hollarda esa faqat oqi (y`ani bize uchun) ishlatiladi. Tuxumni alihida ovqat sifatida nonushtaga yoki tushlikka tez va qulay tayyorlash mumkin.

Bolalar muassasalariga o`rdak va g`ozlarning tuxumlaridan foydalanish man etiladi, negaki bu tuxumlarda odam organizmi uchun xavvfli mkroblar, salmanillar bo`lishi mumkin.

Tuxum sarig`ning rangi to`vuqqa berilgan ovqatning turi va tuhumlash mavsumiga qarab har hil och sariqdan to`q qizg`ish sarqqacha bo`ladi.Tuxumning sifatin ovaskop aparati yordamida aniqlash mumkin.Bu aparat tuhumning ichini yahshi ko`rsatadi. Yangi yahshi saqlangan tuhumning ichn yorug`,eski tuhumning ichini esa hira ko`rsatadi.

Tuxumning po`chog`i ichki qismini tashqi ta`sirlardan saqlaydi. Lekin ko`p vaqt saqlanganda po`chog`i orqali ham ichiga mikrop tushishi mumkin. Saqlash muddatiga ko`ra tuhum parhezli va sovutgichdagi turlarga bo`linadi. Parhezli turiga 10 kungacha saqlangan turi kiradi. Og`rligiga ko`ra brinchi va ikkinchi kategoriyalarga bo`linadi. Birinchi kategoriya 40–47 gr og`rlikdagi tuxumlar kiradi. Og`rligi 40 gramdan kam bo`lgan tuxumlar standart bo`lmagan tuxumlar hisoblanadi.

Tuxumdan tashqari tuxum kukuni (poroshok) dan va melanj (yahlatilgan tuxum) dan foydalanish mumkin. 1kilogramm tuxum kukuni (poroshogi) 90 ta tuxumga teng bo`ladi. Tuxum kukunining 100 grami 0,35 litr suvda eritiladi.

Tuxumdan tayyorlangan taomlar dasturhonga tortish oldidan tayyorlanadi, chunki bu taomlarni uzoq saqlab bo`lmaydi. Issiqlik ta`sirida tuxumli taomlarni tayyorlashda fizikaviy, kimyoviy, biologik o`zgarishlar sodir bo`ladi. Tuxumning oqsili denaturatsiya qilinadi, yani tipik rangidan oq rangga aylanadi. Issiqlik tasirida tuxum oqsili o`zidan serovodorod ajratib chiqaradi. Bu sarig`ining ustki qismi to`q rangga aylanishi bilan (yani qorayadi) isbotlanadi. Bunday holatni kamaytirish uchun tayyorlash tartibiga rioya qilish kerak. Tezda tuxumni sovuq suvda sovutish lozim, shunda oqsildagi serovodorod bilan sarig`idagi temir moddasai aralashib ketish oldi olinadi,ya`ni sarig`i kulrang tusga kirmaydi.

Amaliy mashg`ulot

Idishlar va asbob uskunalar: ovaskop, taroz, likopcha.Tuxumning sifati aniqlanadi.

Masallqlar: osh tuzi, suv, 10 ta tuxum.

Ishning borishi.

1. 
   10 ta tuxum tarozida tortib ko`riladi va kategoriyasi aniqlanadi.
   
2. 
   Tuxumni ovaskopga qo`hammasi yangi ekanlgi aniqlanadi.
   
3. 
   Tuzli suvga solib tuxumning necha kunlig aniqlanadi.
   
4. 
   Bitta tuxum ehtiyotkorlik bilan sindirib ikopchaga solinadi.