O`zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Navoiy davlat pedagogika instituti

72

Ta'lim sohasidagi islohotlar.O’zbekiston ovozi.Ijtimoiy-siyosiygazeta.

 

73

 http://www.tempus.uz/index.php?lang=uz  (ko’rilgan sana: 21.04.2016) 

---

70 

 

Fransiyada 

sharqshunoslik 

Institutlarining 

shakllanishi 

va 

Sharq 

mamlakatlari  madaniyatibilan  qiziqishi  XIX  asrning  oxiridan  boshlandi.  XX 

asrning  ikkinchi  yarmidan  Markaziy  Oiyo  mutafakkirlarining  ilmiy  merosiga  doir 

tadqiqotlar, jumladan falsafa, astronomiya, matematika, musiqashunoslik fanlariga 

doir tadqiqotlar ko’plab qilina boshlandi. XXI ning boshlaridan bugungi kungacha 

Beruniy  ijodiga  doir  16  ta,  Ibn  Sino  ijodiga  doir  13  ta,  Xorazmiy,  Forobiy, 

Farg’oniy ijodlariga doir 20 dan ortiq asarlar chop etildi.  

Fransiya  ta’lim  tizimiga  e’tibor  bersak  maktab  ta’limida  har  bir  fan 

doirasida fanning tarixi va unga hissa qo’shgan olimlarning ijodi o’qitilib boriladi 

(2.2  bobda  qarang).  Bunday  yo’l  orqali  o’quvchilarning  fanga  bo’lgan  qizishi 

orttirilib, olimlarning hayoti va asarlari bilan tanishtirib boriladi. Fanni o’qitishda 

Yevropalik  olimlarning,  ayniqsa  fransuz  sharqshunoslarning  ilmiy  tadqiqotlari 

orqali o’quvchiga vatanparvarlik ruhiyati tarbiyalanadi. 

Fransuz  sharqshunoslarining  asarlarini  tahlil  qilib,  uni  yurtimiz  ta’lim 

tizimida  qo’llasak,  Fransiya  va  O’zbekistonning  ilmiy  hamkorligidan, 

tajribalarning  almashinuvidan  yangi  ilmiy  imkoniyatlar  ochiladi.  Bu  esa 

umumta’lim,  o’rta  va  oliy  ta’lim  tizimimizda  ijobiy  ta’sir  qiladi.  Shu  maqsadda 

fransuz  sharqshunoslarining  Sharq  ma’naviy  merosiga  oid  tajribalaridan  maktab 

ta’limida foydalanish yuzasidan quyidagi takliflarni ilgari suraman: 

-

 

7-sinf  o’zbekiston  tarixi  darsligida  Sharq  ma’naviy  merosi  haqida 

gapirilganda,  xorijiy  davlatlardagi  ushbu  mavzularga  oid  tadqiqotlarni  yoritish; 

darslikda Xorazmiy, Beruniy Ibn Sino va boshqa allomalarning hayoti va faoliyati 

yoritiladi-yu, ammo chet el mamlakatlardagi ilmiy merosi bilan bog’liq masalalar, 

ularning  g’arb  ilmiga  bo’lgan  ta’siri  yoritilmaydi.  Vaholanki,  Yevropa 

mamlakatlarida  fan  tarixi  doirasida  fanning  taraqqiyotiga  hissa  qo’shgan 

olimlarning asarlari va ularning nazariyalari o’qitiladi; 

-

 

Milliy istiqlol g’oyasi darslarida Yevropalik olimlarning Abu Rayhon 

Beruniy,  Abu  Ali  Ibn  Sino  va  boshqa  allomalarimizning  ilmiy  merosiga  doir 

tadqiqotlari  haqida  gapirish,  ularni  turkumlash  va  ulardagi  insonparvarlik, 

vatanparvarlik g’oyalarining mujassamligini ko’rsatish; 

---

71 

 

-

 

Aniq  fanlar  doirasida  fransuz  matematik  va  asronom  olimlarining 

Beruniyning  astronomiya,  matematika,  fizika,  metafizika  fanlariga  oid  asarlarini 

o’rganganligini,  shuningdek,  qiyosiy  tahlil  qilganligini  va  shu  tahlillar  asosida 

yangi zamonaviy nazariyaga asos solganligini aytib o’tish; 

-

 

Fransiz  olimlarining  tadqiqotlari  O’zbekistonda  umumiy  ta’lim 

maktablarda,  fransuz  tilida  ixtisoslashgan  sinflarda  yoki  umuman  fransuz  tili 

darslarida  ushbu  mavzular  o’qituvchi  tomonidan  fanga  bog’lab  o’tilishi,  shular 

bo’yicha  ilmiy  uslubiy  qo’llanmalar  yaratilishi,  ommaviy  axborot  vositalarida 

chiqilishi lozim;  

-

 

Beruniyning  tarixiy  qarashlarini,  qadimgi  xalqlarning  urf-odat  va 

marosimlarini  o’rganganligini  va  ularning  fransuz  tarixchilari  asarlarida  qanday 

yoritilganligini tarix fani darslarida ko’rsatib o’tish; 

-

 

Hozirgi  kunda  fransuz  olimlarining  Beruniy  va  Ibn  Sino  asarlari 

haqidagi  qarashlarini  o’zbek  olimlarining  qarashlari  bilan  qiyoslab  ko’rish  va 

yagona xulosaga kelish zarur deb bilaman; 

-

 

Har  zamonda  ham  Yevropalik  olimlar  uchun  Ibn  Sino,  Beruniy 

asarlari  ularning  diqqat  markazida  bo’lib  o’rganilganligi,  shuningdek  o’zining 

yuksak bahosini topganligini tarixiy faktlar asosida yoritish;  

-

 

Ixtisoslashtirilgan  fransuz  tili  sinflarida  hozirgi  fransuz  olimlarining 

aynan  Ibn  Sino  va  Beruniy  asarlari  yuzasidan  tadqiqot  olib  borilayotgan  olimlar 

bilan uchrashuvlar o’tkazish; 

-

 

Maktablarda  dars  berayotgan  iqtidorli  tarixchi,  filologlarni  fransuz 

maktab  o’qituvchilari  orasida  onlayn  konferensiya  va  uchrashuvlarni  amalga 

oshirish,  ularni  fransiyaning  sharqshunoslik  maktablariga  malaka  oshirish 

kurslarida yuborish. 

Fransiya  sharqshunos  olimlari  Shimoliy  Afrikaning  Aljir  Xalq  Demokratik 

Respublikasida joylashgan Xalqaro Beruniy astronomiya klubining a’zosi sanaladi 

(ma’lumki,  ushbu  davlat  1848-1962-yilgacha  Fransiya  mustamlakasi  bo’lgan). 

Ushbu  klub  1983-yil  17-fevralda  Abu  Rayhon  Beruniy  xotirasiga  atab  tashkil 

etilgan.  Rasmiy  tili  fransuz  tili  hisoblanadi.  Bugungi  kunda  Fransiya,  Rossiya, 

---

72 

 

Portugaliya,  Tunis,  Suriya  va  boshqa  ko’plab  Afrika  qit’asidagi  davlatlar  ushbu 

klubga  a’zo  sifatida  ilmniy  faoliyat  yuritishadi.  Klubga  Beruniyning  astronomiya 

sohasida  qilgan  ijodi  ko’plab  tadqiqotlar  orqali  yoritilib  konferensiya  va  ilmiy 

anjumanlar  o’tkazilib  kelinadi.  Fransiyaning  ushbu  klubga  a’zoligi  mamlakatda 

Sharqshunoslik  ilmining  rivojlanishida,  Beruniy  asarlari  orqali  mamlakatda 

astronomiya,  astrologiya,  falakiyotshunoslik  fanlariga  oid  yirik  ilmiy  manbalar 

to’planishiga sabab bo’lmoqda. Markaziy Osiyo respublikalari orasida O’zbekiston 

ushbu  klubga  a’zo  bo’lsa,  yurtimizda  aniq  fanlarning  taraqqiy  etishiga,  hamda 

Beruniy ilmiy merosiga bo’lgan qiziqishning ortishiga va ta’lim tizimimizda jahon 

tajribasidan  yanada  unumli  foydalanishga  olib  keladi.  Zero,  muhtaram 

yurtboshimiz