O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

47-dars 
KO'MAKCHILAR 
 
Darsning maqsadi: 

---

52 
a) ilmiy maqsad — o'quvchilaiga ko'makchi so'z turkumi haqida ma'lumot 
berish; 
b) tarbiyaviy maqsad — o'quvchilar ongida milliy istiqlol g'oyalarini 
shakllantirish; 
d) rivojlantiruvchi maqsad — fikrlash orqali grammatik tushunchalarni 
tushunish qobiliyatini rivojlantirish. 
Darsning jihozi;
tablitsalar.
Darsning rejasi: 
1. Ko'makchi haqida tushuncha. 
2. Sof ko'makchilar. 
3. Ko'makchi vazifasida qo'llanuvchi so'zlar. 
4. Ko'makchilarning gapdagi vazifasi. 
1. Ko'makchi yasalmaydi, turlanmaydi. 
2. Ko'makchilar tushum, o'rin-payt kelishiklaridan so'ng qo'llanmaydi. 
3. Ko'makchilar so'zni so'zga tobe qilib bog'laydi. 
5-sinfda ko'makchi so'z turkumi haqida tushuncha berilganligi uchun eslab 
olinadi. 
O'quvchilar diqqati 1-topshiriqqa qaratiladi. Birinchi gap o'qitiladi: Qaysi 
so'z ajratilibdi? 
(ish)
Ikkinchi gapda-chi? 
(baxf)
Ajratilgan so'zlar qaysi so'z bilan 
kelgani aniqlanadi. 
Ikkinchi topshiriq shartida ko'makchilarning vazifasini izohlash talab 
qilingan. Birinchi gapdan ko'makchi tushirib o'qiladi. 
Ish... ovora bo'lib kunning 
o'tganini bilmay qolasan kishi.
Ko'makchi tushirilsa, so'zlar bir-biri bilan 
bog'lanmay qolishi tushuntiriladi. 
1. Ko'makchiiar qaysi so'zlardan keyin keladi? (Ot, olmosh, harakat nomi, 
sifatdoshlardan keyin keladi.) 2. Qaysi so'zlar ko'makchi hisobianadi? 
159-mashq shartida mustaqil va yordamchi so'zlarni aniqlash ko'zda 
tutilgan. Birinchi gap o'qiladi. Har bir so'zga savol berib ko'riladi. Qachon? — 
avval,
nima qil? - 
o’yla.
Gapdagi hamma so'zlarning mustaqil so'z ekanligi 
aniqlandi. Ikkinchi gapning kesimidan o'zi bog'langan so'zlarga savol beriladi: 
Qachon mutolaaga tushgan ? — 
Qo’liga tushgandan keyin
. Birinchi gapda 
avval,
keyin
so'zlari kelishikli so'zdan keyin qo'llanmagani, yakka o'zi so'roqqa javob 
bo'lganligi uchun (hoi) gap bo'lagi ba'layotgani, ikkinchi gapda esa 
keyin 
so'zi 
chiqish kelishigini olgan sifatdoshdan so'ng, 
avval
so'zi chiqish kelishigini olgan 
sifatdoshdan keyin kelib 
qachon?
so'rog'iga javob bo'lganligi uehun 2-, 3-gapda 
ko'makchi bo'lib kelganligini isbotlash orqali tushuntiriladi. 
160-mashqda sof va ko'makchi vazifasida kelgan so'zlarning aniqlanishi 
so'ralgan. 
Sof ko'makchilar: 
kabi, bilan, 
vazifadosh ko'makchilar: 
ustida,
orqali.
161-mashqda 
avval, keyin (ravish), ost, ust, orqa, old (ot) 
so'zlari ishtirokida 
gap tuziladi. 
162-mashq uyga vazifa qilib beriladi.