O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Mavzuga oid tayanch tushunchalar va iboralar: Angl-saks, «Britaniya mustakilligi», geptarxiya, Uyesseks, Sesseks, Esseks, Daniyaga karashli mintaka, «daniyaliklar puli», «Eduard vasiyati», kyorllardan, gayda, letlar, uillar, vergeldi, kyorllar, graf, vitenagemot, boklend, virgata, zodagon, immunitet, kommendasiya, «sen’or», soka, sokmenlar, manorlar, pomestyelar, genitlar, geburlar, kassetlar, «erkin kishilar», lordlar, kotterlar, «Sherif», «gerefa», folklendga.


1-asosiy savol:
Angl-saks istilolari va angl-saks kirollari.


Ukituvchining maksadi: Angl-sakslarning vujudga kelishini tushuntirib berish, natijada mamlakatning mayda kirolliklarga bulinib ketishi sabablarini yeritib berish, Anliyadagi ikkita xristian cherkovining urtasidagi ichki kelishmovchiliklarning okibatlarini ochib berish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Angl-saks istilolarining keskinlashish sababalarini aytib beradi.
   
2. 
   Angl-saks korolliklarning vujudga kelishini tushuntirib beradi.
   
3. 
   Mamlakatning mayda korolliklarga bulinib ketish okibatlarini izoxlab beradi.
   
4. 
   Ikki xristian cherkovining urtasidagi ichki kelishmochliklarga baxo beradi.
   

1 – asosiy savolning bayoni:
Rim legionlari Britaniyadan V asrning boshlaridayok chikib ketgan edi. Birok mamlakatning bir kancha mayda kirolliklarga bulinib ketishiga sabab bulgan «Britaniya mustakilligi» uzokka bormadi. V asrning urtalaridan boshlab, (449 yil atrofida) bu orolga turli xil shimoliy-garbiy German kabilalari – angllar, sakslar, yutlar bostirib kira boshladilar Orol oz-ozdan istilo kilina borib – bu istilo butun bir asrga – VI asrning ikkinchi yarmigacha chuzildi. Angl-sakslar istilosi natijasida ilgari Britaniya territoriyasida undan ortik mayda varvar-german kirolliklari vujudga keldi; bu varvar kirolliklari eng chekka garbdan – Uels bilan Kornueldan va kelt kirolliklari saklanib kolgan eng chekka shimoldan – Shotlandiyadan tashkari, orolning butun territoriyasini egalladi. VII asrga kelib, Angl-saks kirolliklari bir kadar yiriklashib, yettita (Geptarxiya deb ataladigan) kirollikni tashkil etdi. Janubda sakslarning uchta kirolligi – Uesseks, Sesseks, Esseks (Garbiy – Janubiy va Sharkiy Saks) kirolliklari vujudga keldi. Markazda va Shimoliy-Sharkda asosan angllar urnashgan bulib, bu yerlarda Mersiya, Natumbriya va Sharkiy Angliya kirolliklari tashkil topdi. Yutlar chekka janubi Garbda muxim territoriyani, ya’ni Temza daryosi kuyiladigan joyini ishgol kilgan kichik bir Kent kiroligini tuzdilar. VII asr ichida va VIII asrning birinchi yarmida asosiy rolni Shimoliy kirolliklar – Nortumbriya va Mersiya uynadi. VIII asrning urtalaridan boshlab, gegemonlik janubiy kirolliklardan biriga – Uesseksga utdi (uning poytaxti Vinchester shaxri edi). Uesseks kirollari dastlab janubni –Sesseks, Esseks va kentni uziga buysundirdi, sungra IV asrning boshlarida esa Mersiya bilan Nortumbriyani bosib oldi.Sharkiy angllar kirolligi uz mustakilligini bundan ilgari yukotgan bulib, avval Nortumbriyaga,keyin esa Mersiyaga buysungan edi. Uesseks kiroli-butun mamlakatni birlashtirgan kishi – Ekbert (802-839) edi.U mamlakatni birlashtirishni 829 yillarda amalga oshirdi. VI asrdan boshlab angl-sakslar orasiga xristianlik kira boshladi. Bir kancha vaktgacha Angliyada ikkita xristian cherkovi uzaro kurash olib bordi: biri – V asrda tashkil topgan va Sharkda grek cherkovlari bilan tashkiliy alokada bulgan Irlandiya cherkovi, ikkinchisi – papa tomonidan Rimdan yuborilgan missionerlar tashkil etgan rim cherkovining ta’siri golib chikdi, buning sababi kisman istilochilar bilan, ya’ni angl-sakslar bilan orollardagi keltlar urtasida bulgan antogonizm bulsa, asosan Rim cherkonvining kuprok markazlashganligi va aristokratlashganligi buldi, angl-saks kirollari uning yepiskoplaridan e’tiborli siyosiy kuch sifatida foydalanishlari mumkin edi.