O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Asosiy savollar:

1. 
   VI-VII asrlarda Knyaz Samo xukmronligi davrida Garbiy slavyanlar va Moraviya davlatning vujudga kelishi.
   
2. 
   Chexiya va Polsha davlatlarining tashkil topishidagi shart-sharoitlar.
   
3. 
   Davlat tuzish yulidagi xarakatlar.
   

Mavzuga oid tayan tushuncha va iboralar: Avarlar, «obrlar», slavyan, «Samo davlati», serb, knyaz, zlichan, «shaxar kattalari», obodrit, lyutich, feodal, vechelar, pomor, lujichanlar, silezlar, arxiyepiskop, zodagon, lex, Moraviya, «ulug Moraviya».


1-asosiy savol:
VI-XI Knyaz Samo xukmronligi davrida Garbiy slavyanlar va Moraviya davlatining vujudga kelishi.


Ukituvchi maksadi: VI-VII asrlarda Garbiy slavyan davlatining vujudga kelish shart-sharoitlarini aytish, Knyaz Samo davrida slavyanlar davlatidagi ichki axvolga baxo berish, Ulug Moraviya ittifokining tashkil topishini tushuntirish va oxir-okibatda bu davlatning vengrlar tomonidan istilo kilinish sabablarini ochib berish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   VI-VII asrlarda Garbiy slavyanlar davlatining tashkil topishini biladi.
   
2. 
   Knyaz Samo xukmronlik davrida slavyanlarning ijtimoiy axvolini aytib beradi.
   
3. 
   Knyaz Samo davlatining parchalanishi va bu davlat urniga Ulug Moraviya ittifokining kelish sabablarini ochib beradi.
   
4. 
   Moraviya davlatining ijtimoiy va iktisodiy xayotiga baxo beradi.
   

1- asosiy savolning bayoni:
Eng ilk garbiy slavyan davlati Bogemiya kabilalari ittifoki bulib, bu ittifok VII asrning urtalrida xukm surgan edi. Bu ittifok slavyanlarning avarlarga karshi olib borgan kurashi prosessida vujudga keldi. Avarlar turk irkiga mansub xalk bulib, Dunayga VI asrning ikkinchi yarmida keldilar. VI asrning oxirida- VII asrning boshlarida ular bir kancha slavyan kabilalarini uzlariga buysundirib, bu kabilalarga xiroj soldilar va kup kishini kul kilib oldilar. Slavyanlar avarlar xukmronligiga karshi kuzgolon kutarib, ulardan ozod buldilar va juda katta bir xarbiy-kabilaviy ittifok tuzdilar. Bu siyosiy ittifokka Samo degan bir knyaz bosh buldi. Samo frank savdogari bulib slavyanlar bilan savdo kilgan va ularning xarbiy boshligi bulib kolgan. Slavyanlar VI-VII asrlardagi «Kuchish»dan keyin Garbiy Yevropada juda katta territoriyani ishgol kildilar. Garbda – Elba buylab ketgan chegaradan, Sharkda Visla xavsasigacha, Shimolda Baltika dengizi kirgoklaridan, janubda Dunaygacha bulgan territoriyada slavyanlarning garbiy tarmogi deb atalgan kup sonli slavyan kabilalari yashar edi. Garbiy slavyanlar urugchilik tuzumining tushkunlik boskichini boshidan kechirayotgan bulib, VII-IX asrlar ichida uzlarining kabilaviy ittifoklarini tuzdilar. Garbiy slavyan davlatlarining vujudga kelishida ichki shart – sharoitlardan, ya’ni xukmron feodal yer egalari sinfining va shaxsan karam bulgan dexkolar sinfining tashkil topishidan tashkari, slavyan kabilalarining kushni xalklarga karshi olib borgan kattik kurashi xam axamiyatga ega bulib, garbiy slavyan davlatlarining vujudga kelishini tezlashtirdi. Samo degan nomning uzagi slavyancha bulganligining uzi (Samoslav), Samoning ma’juziy, ya’ni xristianlikdan oldingi tarzdagi turmush -maishati va uning avarlargagina emas balki franklarga xam karshi urush olib borgani Samoning slavyan bulganligidan dalolat beradi. Shunday kilib Samo 35 yil xukmronlik kildi. Samo ulgandan keyin kabilalar ittifoki tarkalib ketdi. Garbiy slavyanlarning ittifoklari ichida mustaxkamrogi Ulug Moraviya ittifoki edi. U xam bulajak chexiya territoriyasida vujudga kelib, butun bir asr xukm surdi. Bu ittifokka Moymir ismli bir knyaz (818 – 846) asos solgan bulib, undan keyin Rostislav (846 – 870) va Svyatopolk (870 – 894) degan knyazlar idora kildi. Bu knyazlarning xammasi xam nemis feodallariga karshi kattik kurash olib bordi.
Krill va Mefodiy Solun shaxridan chikkan greklar bulib, slavyan tilini yaxshi bilar edilar. Krill bilan Mefodiy Moraviyaga 863 yilda kelib, muvaffakiyat kozondi. Katolik nemis ruxoniylari ularning ishiga xar kanday yullar bilan tuskinlik kilishga urindi, buning uchun papaga ular ustidan shikoyat kildilar. 870 yilda Rostislav uz jiyani Svyatopolk nemislarning yordami bilan taxtdan tushirdi. Birok, oradan kup vakt utmay, nemislar Svyatopolkdan xam kutulishga karor kildilar. Oxir okibatda Germaniya kiroli (Lyudovik Nemis) yon berdi va 874 yilda Svyatopolk bilan bitim tuzib uni Moraviya knyazi deb nom oldi. Keyinchalik Svyatopolk Moraviya davlatining chegaralarini ancha kengaytirishga, Laba, Oder buylarida, Karpat etaklarida yashovchi slavyanlarni busundirishga muvaffak buldi. Birok, xar xolda u nemis feodallariga bir muncha yon berishga majbur buldi. Bu yon berishdan biri Mefodiyning faoliyatiga zarar yetkazib, katolik cherkovining faoliyatiga erkinlik berildi. Mefodiy ulgandan keyin (885 y) uning shogirdlari Moraviyadan butunlay xaydab chikarildi. Lekin Ulug Moraviya davlatining xalok bulishiga asosan IX asrning oxirida Urta Dunayda vengrlarning paydo bulishi sabab buldi, ular 906 yilda Moraviya davlatini goyat darajada xarob kildilar. Moraviyaning vengrlar tomonidan vayron va xarob kilinishi Moraviya ittifokining parchalanib ketishiga sabab buldi.