O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Identiv ukuv maksadlari:
1.1. Rim imperiyasining german kabilalari tomonidan istilo kilinishini biladi.
1.2. Varvarlarning kelishi kuldorlik tuzumining kulashi va ancha progressivrok ijtimoiy feodal munosabatlarning rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratilishini esga tushiradi.
1.3.Yustinian zamonida Vizantiyaning kengayishini tushunadi.
1.4.Imperiya chegaralarini xaritada kursatadi.


1-asosiy savolning bayoni:
Garbiy Rim imperiyasida German kabilalari tomonidan istilo kilingandan keyin xam Rim imperiyasining Sharkiy kismi yana uzok vakt xukm surdi. U xatto uzini rasmiy suratda Rim (Romeya) imperiyasi deb atayverdi. Latin tili yana uzok vaktgacha Sharkiy imperiyaning davlat tili bulib koldi.. Lekin Sharkda imperiyaning davlat tili bulib koldi. Lekin Sharkda xalk grek tilida gaplashardi. «Rim imperiyasi» degan nom bora-bora yukolib, «Vizantiya imperiyasi» degan nom yuritila boshladi (imperiyaning poytaxti kadimgi vaktda Vizantiya deb atalgan bulib, 330 yilda Konstantin Buyuk unga Konstantinopol deb nom bergan edi). Ba’zi olimlar xuddi shu yilni Vizantiya imperiyasiga asos solingan yil deb xisoblaydi.
Sharkiy imperiyaning yukorida kayd kilib utilgan xususiyatlari natijasida uning varvarlarga bulgan munosabatlari xam boshkacha bir xarakterga ega buldi. Vizantiya Garbiy imperiyaga uxshab varvarlar tomonidan bosib olinmadi xam, yashashdan tuxtamadi xam. Jumladan, Vizantiya german kabilalari vessgotlar, ostgotlarning va boshka kabilarning xujumlariga bardosh berdi, bu kabilalar esa, Vizantiyadan Garb tomon kirib borib, u yerda uzlarining varvarlik kirolliklarini tuzdilar. Vizantiya kadimgi Rimga xos bulgan ijtimoiy va siyosiy tradisiyalarni uzida saklab, ilgarigidek «Romeya davlati»ligicha kolib kelayotgan bulsada, uning ijtimoiy tuzumi feodalizm tomon tezlashib bormokda edi. Okibat-natijada Vizantiya xam, «varvarlashtirishdan» kochib kutilmadi, bu narsa Bolkon yarim oroliga juda kupdan-kup slavyan kabilalarning kelishida nomoyon buldi. Shunday kilib, shuni e’tirof etish mumkinki, okibat natijada germanlar Garbiy Rim imperiyasiga nisbatan kanday rol uynagan bulsalar, slavyanlar xam Vizantiyaga nisbatan (ozgina fark-sark bilan) xuddi shunday rol uynaydilar.
Vizantiya xali Garbdagi varvar korolliklariga, shimoldagi slavyan kabilalariga, shimoldagi slavyan kabilalariga va Urta Sharkda yangi fors (Eron) podsholigiga keskin ravishda karama-karshi turuvchi kuldorlik «Rim imperiyasi» mavjud bulgan davrda, VI asrda imperator Yustinian xukmronlik kilgan vaktda eng katta muvaffakiyatga erishdi. Yustinian 527-565 yillarda podsholik kildi. U uzidan oldin utgan Feodosiy dinastiyasi urniga kelgan yangi dinastiyaning vakili edi. Uning amakisi imperator Yustin I ba’zi ma’lumotlarga kura, illiriyalik savodsiz bir dexkon bulib, xarbiy xizmatda shuxrat kozongan edi. Shunday kilib, Urta dengiz vizantiyaliklar uchun yana «Bizning dengiz» (Mare nostrum) bulib koldi. Yustinian uz davlatining shimoliy chegaralarini kisman xunlar xujumidan, kisman slavyanlar sikuvidan ximoya kilishga juda zur berdi. Bolkon yarim orolida bir-biriga parallel ravishda uch kator kal’alar kurildi. Ammo bu mudofaa tusiklari slavyanlarning Bolkon yarim oroliga siljishlarini tuxtata olmadi. Slavyanlarning kupini imperiya yarim oroliga ittifokchi – federatlar sifatida joylashtirishga majbur buldi. Boshkalari xatto Bolkon yarim orolining janubida – Makedoniyaga va Egey dengizi buylariga kolonist-yer egalari sifatida joylashtirildi. Yustinian imperiyani Krimning janubiy kirgogidagi va kisman, Zakavkazyedagi yerlarini kaytarib oldi. Lekin u Mesopatamiyaning bir kismini Eron shoxiga berishga va sulx tuzilganidan keiyn unga katta-katta pul tulab turishga majbur buldi.
Shunday kilib, Yustinianning ulug davlat tuzish siyosati bir kadar muvaffkiyatli natijalar berdi, xolos. Shunday bulsada, uning vaktida imperiyaning chegaralari ancha kengaydi. Keyingi vaktlarda Vizantiya imperiyasi bunday yutuklarga xech bir erisha olmadi.