Nazorat topshiriklari: Kimlar uzlarini guschilar deb atashgan?
A) Yan Gusning barcha tarafdorlari.
V)Feodallar.
S) Toboriylar
D) Fakat dexkonlar
Ye) Xammasi tugri.
Guschilar kushinining asosiy tashkilotchisi kim edi?
A) Karl I
V) Yan Jijka
S) Yan Jivskiy
D) Sigizmund
Ye) Papa Yevgeniy IV
Praga kompaktlari nomi ostidagi bitim kachon tuzildi?
A) 1430 yilda
V) 1431 yilda
S) 1432 yilda
D) 1433 yilda
Ye) 1434 yilda
Chexiya Germaniya imperiyasi sostaviga kachon kirdi?
A) 1520 yilda
V) 1524 yilda
S) 1526 yilda
D) 1529 yilda
Ye) 1525 yilda
Toboriylarning vujudga kelish shart-sharoitlarini tushuntirib bering?
Guschilar urushining tugashi va toboriylar urtasidagi tuknashuvlarning kelib chikishi sabablarini ayting?
Asosiy savol: 4. Guschilar olib borgan urushlarning tarixiy axamiyati.
Ukituvchining maksadi: Chexiyada tabakalar monarxiyasining tashkil topishining shart-sharoitlarini tushuntirish, Guschilar olib borgan urishlarning axamiyatiga baxo berish.
Identiv ukuv maksadalari: 4,1. Guschilarning salibchilarga karshi urishlarining okibatlarini biladi.
Guschilar urushining Chexiya tarixida tutgan urnini tushuntiradi.
XV-XVI asrlarda Yan Gusning chex grammatikasi va orfografiyasidaga yangiliklariga baxo beradi.
4-asosiy savolning bayoni: Chex xalki 15 yil davomida (1419 yildan 1434 yilgacha) katolik cherkoviga, salibchilar kushnilariga karshi kaxramonona kurash olib bordi. Guschilarning urushlarida mu’tadillar yengib chikdilar. Ikki asr davomida chex xalkining kupchiligi orasida guschilar cherkovi karor topdi; axolining boshka kismi katolikligicha koldi.
Kuzgolon kutargan xalk katolik cherkoviga kattik zarba berdi. Cherkov kulidan ketgan yerlarni shu buyi tula ravishda kaytarib ololmadi va vayron kilingan monastirlarni tiklay olmadi. Dexkonlar desyatina (ushr) tulashdan kutuldilar.
Guschilar urush yillarida mamkatlarda boshkarishda seym- turli tabakalar vakillarining yigini katta mavke egallay boshladi. Seym keyinchalik xam saklanib koldi. Boshka mamlakatlarda bulgani kabi, Chexiyada xam tabakalar monarxiyasi karor topdi. Dexkonlar va shaxar fukarosi yengilsa xam feodallarning zulmi kuchayishini vaktincha tuxtatib kolishga erishdilar. Guschilar urushi natijasida kupchilik shaxarning axolisi chexlardan iborat bulib koldi. Guschilarning ilgor goyalari Yevropada xalk ommasining feodal tuzumga karshi kurashi yuksalishiga yordam berdi.
Guschilar maglubiyatga uchrashlariga karamay, guschilarning urushlari Chexiya tarixida juda katta axamiyatga ega buldi. Urta asrlar oxiridagi eng yirik dexkonlar xarakati, ajnabiy nemis xukmronligiga karshi keng avj olgan milliy xarakat va nixoyat, ilk cherkov reformasiyasi urta asr katolik cherkoviga karshi karatilgan kuzgolon guschilarning urushlarida bir butun bulib chirmashib ketdi. Guschilarning urushlari Chexiyada nemislar zuravonligiga zarba berdi, ularning bundan keyin mamlakatga kelib kirishlarini tuxtatdi. Bu urushlar Chexiyaning Germaniya imperiyasidan uzok muddatga (100 yildan ortik) tomomila mustakil siyosiy axvolga erishuvini ta’minladi.
Guschilarning bulib utgan urushlari davri, shu tarika Chexiyaning milliy ozodlik davri buldi, shuning uchun u chex madaniyatining yuksalish zamoni xam edi. XV va XVII asrlarda chex tili xamda chex adabiyoti katta yutuklarga erishdi. Yan Gus chex grammatikasini yozdi va chex orfografiyasini yaratdi, chex xalki xozirgacha shu grammatika va orfografiyadan foydalanib kelmokda. Gusning chex tilida bosilib chikkan asarlari xozirgi zamon chex adabiy tiliga asos kilib olindi. Guschilarning urushlari davri kupgina adabiy-siyosiy yodgorliklar: pamfletlar, satiralar, xarbiy-revolyusion gimnlar, kushiklar va boshkalar koldirgan. XV-XVI asrlarda Chexiyada tarixiy xronikalar tuzish borasidagi ishlar yaxshi avj olib, davrning ulkan vokealari ana shunday tarixiy xronikalar tuzish uchun boy va dramatik materiallar bergan edi.
XV asrning 50-yillarida, revolyusion tulkin pasaygandan keyin guschilar orasida «chex birodarlari», deb atalgan xiyla osoyishta bir okim paydo buldi. «Chex birodarlari» okimining ideologi yirik yozuvi Pyotr Xelchiskiy (1390-1460) edi. Xelchiskiyning yozgan asarlarida katolik cherkovi va butun feodal-krepostniklar tuzumi chukur tankid kilinsa-da, lekin avtor endi revolyusion kurashdan voz kechgan edi. Xelchiskiy xar kanday davlatni «gunox» deb xisoblab, zurlikni rad etgan, urushni, sudda katnashishni, soliklar tulashni koralagan edi. Ayni zamonda Xelchiskiy va uning muxlislari xalk orasida maorifni tarakkiy kildirishga kup e’tibor berar edilar. «Chex birodarlari»ning bu okartuvchilik an’analri bundan keyin xam saklanib kolgan edi. Ular maktablar tashkil etdilar, pedagogika masalalari bilan shugullandilar. Shular orasidan keyinchalik mashxur chex pedagogi, yangi pedagogikaning yaratuvchisi Ya n A m o s K o m ye n s k i y (1592-1670) yetishib chikkan edi.
Milliy xarakat sifatida muvaffakiyat kozongan guschilar xarakati dexkonlar kuzgoloni sifatida maglubiyatga uchradi. Dexkonlar bilan boshka demokratik tabakalarning manfaatlarini ifodalagan taboriylar yer bilan yakson kilindi. Shuning natijasida Chexiyada feodal-krepostnoylik rejimini tugatish masasalasi xam xal etilmay kolib ketdi. Chex panlari siyosiy xokimiyatdan uzlarining tor sinfiy manfaatlari yulida foydalanib, XV asrning ikkinchi yarmida xatto krepostnoy xukukni kuchaytirib yubordilar. 1474 va 1487 yillardagi seymlar panlarning roziligini olmay turib, dexkonlarning pomestyelardan «chikib ketishi»ni man kiluvchi konunlar kabul kilganlarga eng kattik jazo choralari belgilandi.
Panlar shaxarliklarga nisbatan xam tor ma’nodagi toifasiga mansub shaxslargina egallashlari mumkin degan karor kabul kilindi. XV asr oxiridan boshlab meshchanlarning seymdagi vakillari kamaytirildi va birgina Praga shaxari deputatlarigina kiradigan bulib koldi.
