Asosiy savol: Guschilar xarakatining boshlanishi va sabablari.
Ukituvchining maksadi: Chexiyadagi guschilar xarakatining asl moxiyatini tushuntirish, Guschilar xrakatidagi iktisodiy va siyosiy vaziyatlar xakida aytib berish, Yan Gusning isloxatlaridagi maksad va moxiyatni ochib berish va guschilar xarakatiga baxo berish.
Identiv ukuv maksadlari: 5.1. Guschilar xarakatining boshlanish tarixini biladi.
5.2. Uning asl maksad va moxiyatini tushuntiradi.
5.3. Yan Gus isloxatlariga baxo beradi.
5.4. XV asrlarda Chexiyaning ijtimoiy xayotini yoritib beradi.
2 – asosiy savolning bayoni: XV asrning birinchi yarmida kichik bir slavyan mamlakati – Chexiyada boshlanib ketgan kudratli sinfiy va xalk ozodlik kurashi feodal Yevropani larzaga keltirdi. Asoschisi Yan Gus nomi bilan atalgan guschilar xarakati avvalo feodal tuzumning eng katta tayanchi-katolik cherkoviga karshi karatilgan edi.
XIV asr urtalarida chex kiroli Karl 1 (1346-1378) Mukaddas Rim saltanatining imperatori kilib saylandi. Chexiya saltanatining eng kuchli davlati bulib koldi. Chex kiroli imperator saylash xukukiga ega bulgan knyazlar urtasida birinchi urinni egallagan edi. Karl 1 urushlardan buyin tovlasa-da, yer sotib olib, farzandlarini foyda keltiradigan kilib uylantirish va erga berish bilan chex kirolligining xududini kengaytirishga muvaffak buldi. U yirik feodalarning xukuklarini cheklashga urinmadi, ammo bu ishida jiddiy muvaffakiyatlar kozona olmadi. Kirol kasb-xunar, konchilik, savdo-sotik va madaniyatning rivojlanishiga xomiylik kildi.
Bu vaktda Chexiyaning xujaligi yuksalib bormokda edi. Juda kup yangi yeralar ochildi. Chexiyani xar tomondan urab olgan toglardan yangidan-yangi mis, kalay va ruda konlari topildi. Pul zarb kilinadigan kumush kazib chikarish buyicha Chexiya Yevropada oldingi urinlardan biriga chikib oldi. Shaxarlarda xunarmandchilikning turlari bor edi, movut tukish va shishasozlik shular jumlasidan edi. Yevropaning deyarli markazida joylashgan Chexiyada muxim savdo yullari kesishib utardi. Paragada xar yili ikki marta katta yarmarka tashkil kilinar edi, unga Polsha, Germaniya va Italiyadan savdogarlar kelardi. Karl I davrida saltanatning poytaxti bulgan Praga u zamonning katta shaxarlaridan bulib, unda salkam 40 ming axoli yashardi.
Xujalikning yuksalishi xalkka yengillik keltirmadi. Yirik feodallar – panlar zeb-ziynat ichida, farogatda yashar, xar xil yullar bilan risarlarni kisib, xatto ularning yeralarini xam tortib ola boshladilar. Xonavayron bulgan kupchilik risarlar uz yurtida yoki begona yurtlarda yollanma kushinlarda xizmat kilishar, ba’zilari yullarda karokchilik bilan shugullanishardi. Katolik cherkovi Chexiyaning goyat katta yer egasi edi. Mamlakatda eng unumdor yerlarning uchdan bir kismi usha cherkov kulida edi. 14 ta shaxar, 900 ta kishlok chex cherkovining boshligi Praga yepiskopiga karardi. Ministrlar ayniksa boy edi. Bexisob cherkov tulovlaridan dexkonlar va shaxarliklarning tinkasi kurigan edi. Ruxoniylar Chexiyadan oladigan daromadlarining ancha kismini Rimga yuborardi. Chexiyada katolik cherkoviga karshi umumiy norozilik tugilmokda edi. Yepiskop va ministrlarning boyligi va yer-mulklari panlar va risarlarning gayirni kuzgardi, ular cherkov yerlari xisobiga uz yer-mulklarini kupaytirishdan kaytmas edi.
XV asr boshlarida Praga kuchalaridan biridagi cherkov juda kup odamlarni jalb etardi. Shaxarliklar, dexkonlar va risarlar bu yerga Praga universiteti professori Yan Gusning otashin nutklarni eshitgani kelishardi.
Yan Gus (1371-1415) dexkon oilasida tugilgan. Iste’dodli va mexnatsevar yigit universitetda ta’lim olish uchun kup mashakkatlarni boshidan kechirgan. Kup utmay Gus professor darajasiga kutarilib, chexlar orasida birinchi bulib, Praga universitetini boshkardi. Yan Gus ruxoniylarning kilmishlarini shavkatsizlik bilan fosh etardi. U Rimda cherkov mansablariga pulga sotilayotganligidan gazablanib, papani kalloblar piri deb atardi. Gus Chexiyada indulgensiyalar savdosini kattik koralardi: «Bechora kampirning oxirgi chakasini xam nomunosib ruxoniy shilib oladi. Shundan keyin bunaka cherkov xodimini ugridan xam mugambirrok va yovuzrok demay buladimi?
Rim papasi Gusni Germaniya janubidagi Konstansa shaxrida majlis kuruvchi oliy ruxoniylar syezdi-cherkov soboriga chakirtirdi. Imperator Gusga ximoya yorligi bergan bulib, bu yorlikda Gus uchun xech kanday xavf-xatar yukligi va’da kilingan edi. Gus uz karashlarini ximoya kilmok uchun Konstansaga borishga karor kildi. Kostansada Gusni zanjirband kilib zax va sovuk korongi zindonga tashaladilar. U olti oy zindonda yotdi, sungra uni sud kildilar. Sobor uni bid’atchi deb e’lon kildi va uz karashlaridan voz kechishni talab etdi.
1415 yili Yan Gus utda kuydirildi. U azobli ulimni mardonavor kutib oldi.
