O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Nazorat topshiriklari:

1. 
   Uzok ulkalarni uzlashtirish kimlar tomonidan boshlandi?
   
2. 
   Kuyidagi olimlardan kaysi biri yer yuzi tasvirini chizishga urinib kurdi? U olim kachon, kayerda yashagan?
   

A. Erotosfen er.av. III asr Yunoniston.
V. Abu Rayxon Beruniy VIII-IX asrlar Movarounnaxr
S. X.Kolumb XVI asr Ispaniya.
D. Ibn Batuta XIII asr Xindiston

3. 
   Ishlab chikarish xujaligining yuzaga kelishi tufayli kadimgi Misr, Old Osiyo, Kichik Osiyo, Markaziy Osiyo va Shark xalklari xayotida kanday muxim uzgarishlar ruy berdi?
   
4. 
   Erotosfen kashfiyotining moxiyati?
   

2 – asosiy savol:
Buyuk jugrofik kashfiyotlar tarixida Shark mutafakkairlari.


Ukituvchining maksadi: Urta asrlarda bulgan jugrofik kashfiyotlar tarixining xozirgi payidagi rolini tushuntirib berish va unda Shark mutafakkirlarining tutgan urnini ochib berish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   IX – XV asrlarda Sharkka kilgan sayyoxatlarini izoxlab beradi.
   
2. 
   Marko Polo sayoxatlar marshutini xaritada topadi.
   

2 – asosiy savolning bayoni:
Dunyo xaritasini kiyofasini va xar bir ulkalarini kaysi iklimda joylashganligini kursatgan. Olimlardan yana biri Maxmud Kashgariy edi. Maxmud Koshgariy tuzgan xaritani V.V. Bortold ancha anik va tulik ma’lumotli deb kursatgan. Biz Shark xalklari tarixida kuplab uchratamizki, XIII asrda Marko Polo tomonidan koldirilgan ma’lumotlar bayonini asli Venesiyalik bulgan sayyox Marko Polo 1271-1295 yillar davomida Sharkiy ulkalarga sayoxat kilib xatto Xitoyda yirik lavozimida ishlagan. Uning sayoxati Karokurum, Muguliston, Xindi-xitoy, Xitoy va Koreya kirgoklari buylab Indoneziya orkali Xindiston, Eron, Ikki daryo oraligi Urta Yer Dengizigacha bulgan ulkalarni sayr kilish va uzi bulgan joylarni ta’riflash bilan yakunlandi.
XV asrning ikkinchi yarmida Garbiy rus ulkasidan Sharkiy Kavkaz orkali Eron va Xindistonga yul olgan Afanasiy Nikitin sayoxati Janubiy Xindistonda bulib, dengiz yuli orkali yana dengiz soxillarinisayoxat kilgan. Sayyox 1466 – 1472 yillar davomida kupgina ta’surotlar egasi xisoblangan. Ma’lumki XV asrning oxirgi yillarida Partugallar va Golandlar Afrikaning Garbiy kirgoklarini asta-sekin uzlashtira boshladilar.
Afrika orkali Xindistonga borish uchun otlangan sayyox Bartolemeo Diash 1487-1488 yillarda Afrikaning Garbiy kirgoklari buylab Xind okeanigacha bulgan yulni aniklab bergan.
Vasko da Gama (1469-1524) boshchiligida turtta kemadan iborat kichik bir flotiliya 1497 yil yozida Lissabondan chikib, 1498 yil baxorida Xindistonning garbiy kirgoklariga borib yetdi va Kalikutta shaxriga tushdi. 1499 yilning avgustida sayoxlar kemalarga oltin va xind zirovarlarini ortib kaytib keldilar. Ikki yil davom etgan mashakkatli dengiz sayoxati vaktida komandaning 168 a’zosidan fakat 55 kishi tirik koldi.
Vasko da Gama kashfiyoti Portugaliyada goyat katta ta’sir koldirdi. Bu kashfiyot munosabati bilan Portugaliya kiroli Monoelga (1495 - 1521) «Baxtiyor» lakabi berildi va «Xindiston xokimi» degan unvon oldi.
Portugaliyalar Xindistonga Afrikaning garbiy kirgoklari buylab siljib borayotgan bir paytda, kushni Ispaniyada xuddi usha Xindistonga borish yulining boshka bir varianti chikib koldi. Genuyalik Xristofor Kolumb (1451-1506) 1492 yilda Ispaniyaning Ferdinand va Izabella xukumatiga Xindistonga garb tomondan boradigan sayoxat loyixasini taklif kildi. Kolumb Yerning sharsimonligi xakidagi talimotiga asoslanib ish kurdi. 1492 yil 12 oktyabrda Kolumb Karib dengizida Markaziy Amerikaga yakin joydagi Bagama orollaridan birini topdi. Tezda u katta kushni orollar – Gaiti va Kuba orollarini kashf etdi. Shundan keyingi sayoxatlaridan birida Kolumb Janubiy Amerika (Orinoko daryosining kuyar joyi yakinidagi) kirgoklarni topdi.