Janubiy itisodiy rayon rspublikamiz janubida joylashgan Surxondaryo va Qashqadaryo

---

JANUBIY ITISODIY RAYON 
Rspublikamiz janubida joylashgan Surxondaryo va Qashqadaryo
viloyatlari shakllanayotgan yangi iqtisodiy makon - asosiy iqtisodiy
rayonni tashkil etadi. Uning maydoni 48,7 ming km2 bulib, Uzbekiston 
xududiga nisbatan olganda 10,9 foizga teng. Bu yerda, 2014 yil 
ma’lumotlariga Karaganda, 5203,0 ming yoki mamlakat axolisining 17,1 
foizi istikomat kiladi. 
Ta’kidlash joizki, shu tartibda iqtisodiy rayon utgan asrning 60- yillarida 
xam ajratilgan edi. U davrda, anikrog‘i 1962 yilda Qashqadaryo va 
Surxondaryo viloyatlari birlashtirilib, bu xudud Surxondaryo viloyati deb 
atalgan va shu nom bilan mat’muriy-iqtisodiy rayon ajratilgan. Xozirgi 
vaktda rayon xosil kiluvchi omil sifatida uning geografik urni, ya’ni 
respublikamiz janubida joylashganligidan tashkari mintakaning tabiiy- 
rssurs saloxiyati, demografik vaziyati, transport tizimi tarixiy rivojlanish 
va milliy an’analari xizmat kiladi. Janubiy iqtisodiy rayon neft, gaz 
toshkumir kazib olishga, paxta, g‘alla, gusht yetishtirishga ixtisoslashgan. 
Uning xissasiga mamlakat yalpi ichki maxsulotining 11,5 foizi, sanoat 
ishlab chikarishining 11,4 %, kishlok xujaligi maxsulotining 17,4 %, 
chakana savdo xajmiiing 13,6 % va pullik xizmatlarning 9,6 foizi tug‘ri 
keladi (2013y.). Rayon katta rekreatsiya va turistik saloxiyatga xam ega. 
SWOT taxlil usuli nuktai nazaridan Karaganda, Janubiy iqtisodiy
rayonning kuchli tomonlari uning tabiiy boyliklari - kazilma va 
agroiklimiy resurslari, mexnatga layokatli axolining kupligida uz aksini 
zopadi. Zaif tomonlari esa suv zaxiralarining ozligi (ayniksa Qashqadaryo
viloyatida) geoekologik vaziyatining uncha yaxshi emasligi (xususan 

---

Surxondaryo viloyatida), ichki transport tizimidagi ba’zi kamchiliklari 
xisoblanadi. 
Rayonning muxim orografik elementi Xisor tog‘lari bulib, u bu xududni 
urgasida joylashgan. Aytish joizki. bu tog‘ avvallari Kashkalare va 
Surxondaryo viloyatlarini ajratib turgan bulsa, suingi yillarda uning 
kontakt, ya’ni boglovchi fuiksiyasi kuchayib bormokda. Bu xususda yeng 
avvalo
2007 yilda kurib ishga tushirilgan Toshg‘uzor-Boysun-Kumkurg‘on 
temir yulining (uzunligi 223 km) axamiyati juda katta. 
Janubiy iqtisodiy rayonning umumiy jihatlari bilan birga iqtisodiy 
geografik taxlili uning ichki tafovutlari, viloyatlarning bu borada ayrim 
farqlari borligini xam nomoyon qiladi. 
Surxondaryo viloyati 
Mamlakatimizning eng janubida joylashgan Surxondaryo viloyati 6 mart 
1941 yilda tashkil topgan, Uning maydoni 20,1 ming kv . km bo‘lib, jami
Uzbekiston Respublikasi xududining 4,5 foizigateng. Viloyatda 2014 yil 
ma’lumotlari bo`yicha, 2307,5 ming kishi yoki mamlakat axolisining 7,6 
foizi istiqomat kiladi. Bundan ko`rinadiki, mintaqaning demogratik 
salohiyati uning maydoniga nisbatan 1,6 marta yuqori. 
Surxondaryo viloyati respublika xududiy mexnat taksimotida uzining 
agrosanoat majmuasi, xususan paxta va galla yetishtirish, sabzavotchilik, 
chorvachilik maxsulotlari bilan ajralib turadi. Shuningdek, bu yerda 
tog``-kon sanoati (polimetal rudalar, toshkumir, neft, tuz), qurilish va 
farmatsevtika sanoati tarmoqlari xam rivojlanib bormoqda. Mintaka qator 
uzining betakror xususiyatlariga ega. Jumladan, u respublikamizning eng 

---

janubida, eng tog``li, eng issiq xududida joylashgan; viloyat urbanizatsiya 
va sanoatlashuv darajasi eng past, demografik rivojlanish, ya’ni aholi 
tabiiy ko`payishi eng yuqori xududlardan biridir. Ma’muriy jixatdan 
Surxondaryo viloyati 13 ta qishloq tumani, 8 ta shahar va 114 ta 
shaharchalardan iborat. Xar bir qishloq tumaniga o`rtacha 1,44 kv km 
maydon tug`ri keladi. 
Viloyatning dastlab tashkil etilgan (1926 yil) qishloq tumanlari 
Denov, Sariosiyo, Termiz va Sherobod, eng sunggisi esa 1992 yilda 
tarkib to`pgan Bandixon tumani sanaladi. Maydoni bo`yicha eng kattalari 
Sariosiyo va Boysun, eng kichigi Angor (atigi 0,39 ming kv. km); ular 
orasidagi farq yaqin 10 barobar. Umuman olganda, Boysun, Sariosiyo, 
Sherobod va Qumqo`rg`on tumanlari birgalikda 12,6 ming kv.km yoki 
viloyat maydonining 62,6 foizini egallaydi. 
Geografik tabiiy sharoiti va resurslari. Surxondaryo O`zbekistonning eng 
janubida, Amudaryoning ung qirgogida, Xisor tog`ining janubiy 
etaklarida joylashgan. O`zbekiston Respublikasi doirasida u shimolda 
Qashqadaryo viloyati bilan, geosiyosiy miqyosda esa garbda 
Turkmaniston, sharkda Tojikiston va janubda Afgoniston davlatlari bilan 
chegaradosh. Mamlakatimizda fakat Toshkent va Surxondaryo viloyatlari 
3tadan davlatlar bilan tutash, biroq bunday siyosiy geografik o`rin, 
geosiyosiy vaziyat Surxondaryo viloyati uchun o`zgacha xususiyat kasb 
etadi. 
Surxondaryo xududining tahminan 70 foiz maydoni tog`liklardan iborat
jumladan (Xisor eng baland nuqtasi 4643 m). Tabiiy geografik bilanligi 

---

tufayli u faqat janub tomonga "ochiq”, xolos; qolgan uch tomondan 
tog`lar iqlimining quruq va issiq tuzilishi, orografik vaziyat mintaqa 
yogin-sochinmiqdori130-180 
Xarorat 
respublikadan 
tog` 
yon 
bag`rlarigacha 600 mm gacha yetadi. 
. Agroiqlimiy sharoitlar sug`oroma dehqonchilikni taqazo etadi eng 
yuqori vegetatsiya davri uzoq 
Boshqa xududlaridan farq - Bu yerda’ mamlakatimizni
Subtropik xo`kalik yaxshi rivojlangan. 
rivojlanishi ma’lum darljada va Tojikiston mamlakatlari bilan 
munosabatlarga bog`liq , 
Taxlillar Ko`rsatishicha , qishloq tumanlari asosiy ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish ko`rsatgichlariga ko`ra bir-biridan farq Masalam, sanoat ka 
qishloq xujaligi buyicha Denov, Jarqo`rg`on tumanlari oldingi o`rinlari
egallasa, Boysun. Termiz, Oltinsoy kabi tumanlarning ko`rsatkichlari 
ancha past. Shuningdek, xalq iste’mol mollari ishlab chiqarish Denov va 
Shurchi tumanlarida nisbatan yukori darajaga ega bulsa, uning pasgrok 
ko`rsatkichlari Oltinsoy va Qiziriq tumanlarida, chakana savdo va pullik 
xizmat ko`rsatishda esa Termizh, Sariosiyo va Denov tumanlaridan 
tashkari barcha qishloq tumanlarining ko`rsatkichlari viloyat darajasidan 
orqada . Bu esa, uz navbatida, mazkur sohalarda yechimini kutayotgan 
muammolar yetarlicha ekanligidan dalolat beradi. Kelajakda xususan 
Angor, Boysun, K^mkurgon, Qiziriq , Muzrabot, Oltinsoy, Termiz, Uzun 
va Sherobod kabi tumanlarda kulay investitsiya muxitini shakllantirish, 
maxalliy mineral xom ashyo va mexnat resurslaridan keng mikyosda 
foydalanish negizida ijtimoiy-iktisodiy rivojlanishni faollashtirish talab 

---

etiladi. Bu borada respublikam iz raxbariyati tomonidan Termiz va Denov 
shaxarlarini rivojlantirishga karatilgan etibori kazta axamiyatga eta 
bulgan. 
Qashqadaryo viloyati 
Qashqadaryo viloyati Uzbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 20 
yanvar 1943 yilda tashkil etilgan, 1960-1964 yillar oraligida u 
Surxondaryo viloyati bilan kushilgan va 7.02.1964 yilda kayta tiklangan'. 
Viloyat maydoni 28,6 ming kv. km bulib, mamlakat xududining 6,4 
foizini 
egallaydi. 
Bu 
borada 
Qashqadaryo 
Qoraqolpog`iston
Respublikasi, Navoiy va Buxoro viloyatlaridan sungi 4-urinda turadi. 
1. Qashqadaryo dagi nomi bilan atalgan respublikamizning 3 ta 
viloyatidan biri hisoblanadi. 

---