O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Geografiya, Buyuk gkografik kashfiyotlar, Erotosfen, Urta Yer dengizi, Magellan, Kolumb, Vespuchchi, mustamlaka.

1. 
   asosiy savol:
   

Buyuk geografik kashfiyotlarning boshlanishi.


MAKSAD: Jaxon xalklari jugrofiyasi tarixida Shark mamlakatlariga sayyoxatlar xakmda tushuncha berish, sayyoxatlar natijasida Buyuk kashfiyotlarni ochib berish va ularning tarixiy va tarbiyaviy urnini tushuntirib berish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Urta asrgacha bulgan jugrofik izlanishlarning axamiyatini tushuntirib beradi.
   
2. 
   Dunyoning kashf etilishida urta asrda Shark mamlakatlariga kilingan sayyoxatlarning tutgan urnini aniklaydi.
   
3. 
   Ularning tarixiy va tarbiyaviy urniga baxo beradi.
   

1-savolning bayoni:
Insoniyat tarixida urugchilik tuzumini sungi boskiyachiga kadam kuyishi ibtidoiy insonlar xayotida muxim uzgarish davrini boshlab berdi. Tabiatdagi tayyor maxsulotlardan foydalanish endilikda insoniyat iktisodiy extiyojini koniktirmay kuydi.
Ibtidoiy xayotning neolit - «yangi tosh» davriga kelib, ishlab chikarish xujaliklari yuzaga keldi. Dexkonchilik va chorvachilikning yuzaga kelishi bilan sopol buyumlar yasash va ulardan foydalaniщ boshlandi. Ishlab chikarish xujaligining yuzaga kelishi tufayli kadimgi Misr, Old Osiyo, Kichik Osiyo , Markaziy Osiyo va Sharkda dexkonchilik bilan kun kurvchi utroklashgan kabilaviy uyushmalar tashkil topdi.
Shimoliy ulkalarda Afrikaning saxrolarida va Avstraliya dashtlarida kuchmanchi badaviy kabilalri davom etdi. Dexkonchilik maksadida insonlar uzlari uchn kulay tabiiy sharoit izlab yangi yerlarni uzlashtirishi uchun voxalar va daryo kirgoklariga borib urnasha boshladilar.
Lekin, yer yuzasini urganish uchun emas, yakin atroflardagi kulay ulkalarni uzlashtirish uchun urinish edi xolos. Uzok ulkalarga borish va uzlashtirish eramizdan avvalgi 2 mingi yilliklar oxirlarida Finikiyaliklar tomonidan boshlandi. Finikiyaliklar Afrikaning shimoliy kirgogiga Urta Yer dengizi orkali borib urnashganlar. Eramizdan oldingi VI-V asrlarda Sharkiy yunonlar Kora dengiz soxillarida uzlarini shaxarlarini barpo etishgan. Urta Yer dengiz soxillarida boshlangan dengizda yurishi Rim imperiyasi davrida yanada rivoj topa boshladi.
Sayyoxatchilar va ular bilan boglangan savdogarlar orasida asta-sekin yer yuzasini tasvirlaydigan olimlar aralashadigan bulishdi. Eramizdan avvalgi III asrda yashagan yunon geografi Erotosfen yer yuzini tasvirini chizishga urinib kurdi. Misrdagi Iskandariya shaxrida Muston ilmiy muassasasi tashkil etilgan bulib, ptolomeylar xukmronligi davrida barcha turdagi fan olimlari tuplangan edi.
U Yer shari aylanasini uzunligini kup darajada aniklik bilan ulchab chikib, fizikaviy va matematik geografiyani asosini yaratdi. «Geografiya» yunoncha – «Geo» –yer, «grafa» - yozaman yoki yerni tasviri ma’nosidagi atamani fanga kiritdi. Yangi ulkalarni izlash va uzlashtirish kadimgi yunonlar tomonidan xam davom etdi. Eramizdan avvalgi VIII-VII asrlarda Urta yer dengizining ayrim orollari va Italiyaning janubiy kismida mustamlakalar ochdilar.