O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

NAZORAT TOPShIRIKLAR:

1. 
   _____ asrda Garbiy Yevropaning ikkita mamlakatida markazlashgan davlatlar vujudga keldi, bular:_________________________________
   
2. 
   Fransiya mutlak monarxiyaga kachon utdi?
   

A. XVI-XVII asrda
V. XV-XVI asrda
S. XIV-XV asrda
D. XVII-XVIII asrda
Ye. XIII-XIV asrda.

3. 
   Ukituvchining bayoni sizningcha kanday bulishi kerak?
   
4. 
   Fransiya va angliyada birlashish jarayoniga kulaylik tugdirgan tarixiy shart-sharoitni aniklang?
   
5. 
   Garbiy Yevropada siyosiy markazlashish jarayoni kachondan boshlandi?
   

A. X asrdan
V. XI asrdan
S. XII asrdan
D. XIII asrdan
Ye. XIV asrdan.


2-asosiy savol:
Fransiyaning birlasha boshlashi, genarl shtatlarning tashkil topishi.


Ukituvchining maksadi:
Ukituvchi bayoni oldiga kuyilgan talablarni tushuntirish, Fransiyaning birlashish shart-sharoitlarini aniklash, general shtatlarning tarkib topishi va davlatni idora kilish uslublari bilan tanishtirish xamda davlatdagi reformalar va dexkonlar xarakatining moxiyatini ochib berish.


IDENTIV UKUV MAKSADLARI:
2.1. Fransiyaning birlashish shart-sharoitlarini tushunadi.
2.2. General shatatlarning tashkil topish moxiyatini biladi.

3. 
   Davlatdagi reformalarning joriy kilinishi va dexkonlar xarakatining asl moxiyatini anglab yetadi.
   
4. 
   XII-XIII asrda Fransiyaning ijtimoiy xayotiga baxo beradi.
   

2-asosiy savolning bayoni:
XII-XIII asrlarning ikkinchi yarmida Fransiyada ishlab chikaruvchi kuchlarning juda tez rivojlanganligi kurildi. Dexkonchilik ancha usdi. Yerning bir kismi bir juft xukiz kushilgan gildiraksiz yengil plug bilan, boshka bir kismi ikki yoki uch juft xukiz kushilgan ogir plug bilan yaxshilab xaydalar edi. Bugdoy, javdar, suli, arpa vaboshka boshokli ekinlar xosili kupayib, ekilgan uruglikka karaganda besh va xatto olti xissa ortik galla yigib olinadigan buldi. Bogdorchilik, polizchilik, uzumchilik soxasida katta yutuklarga erishildi. Shaxarlarningusishi bilan ozuka maxsulotlari – non, gusht, yog, sabzavot va boshkalarga, shuningdek, turli kishlok xujalik xom-ashyosiga (jun, zigir, teri va xokazolarga) bulgan talab kupaydi. Tovar munosabatlari fransuz kishlogiga kira boshladi. Parij usib borishi bilan u fakat uziga tutushgan okruglardagi kishloklardagina emas, balki ancha uzok okruglardagi kishloklardan xam uzini kishlok xujalik maxsulotlari bilan ta’minlashni talab kildi.
XI-XIII asrlarda Fransiya shxarlari katta yuksalishni boshidan kechirdi. Janubdagi shaxarlarning kupchiligi, shu jumladan, kupgina kuxna Rim shaxarlari, ancha katta sanoat markazlariga aylanibgina kolmay, balki ular Italiya va yakin shark (Levant) bilan kizgin savdo sotik olib bordilar.Bular orasida Marsel, Tuluza, Narbonna aloxida ajralib turardi. Ayni zamonda shimolda va shimoliy-sharkda Amyen, Suasson, Lan, Sanlis, Bove, Ruan, Reyms, Trua va boshka kupgina shaxarlar usib chikdilar va sanoatning muxim markazlariga aylandilar. Bu shaxarlarda movut va kanop gazlamalari yetishtirilardiYu muyna ishlanardi, temir, kalayi, kumush, emal va boshkalardan turli metall buyumlar tayyorlanardi.
Birinchi Kapetinglar xokimiyati dastlab tamomila zaif edi. X-XI asrplarda Fransiya Garbiy Yevropaning eng tarkok monarxiyalaridan biri edi. Kirol bu yerda knyaz-feodallardan birining, xattoki kuchli bulmagan knyaz’-feodalning oddiygina urnini egallardi. Kupgina kushni yirik feodallar, xar kaysisi uz xolitcha kiroldan kuchlirok edi. Va fakat feodallarning uzaro rakibligi, cherkovning, keyinrok esa shaxarningKapetinglarni kullab-kuvvatlashi, bu dinastiya vakillarining ustalik kilib, oxista siyosat yurgizishi birinchipaytlarda loakal uz urugining kirollik unvonini kuldan chikarmay, balki uni nasldan-naslga meros kilib koldirish imkonini berdi. Kirol uzining merosiy domenida – Il de Frans gersogligida ozmi-kupmi xujayin edi.
XII asrning birinchi yarmidagina Lyudovik XI va Lyudovik XII xukmronlik kilgan davrda kirol xokimiyati bir kadar yuksala boshladi. Lyudovik VI Semiz (1108-1137) deyarli butun uttiz yillik xukmronlik davrini uz domenidagi baronlarga karshi kurash bilan utkazib, pirovardi ularni uziga buysundirishga muvaffak buldi. Shimoliy Fransiyada sanoat shaxarlarning gurillab usishi muxim siyosiy natijalarga ega buldi. Fransiyaning bu kismida yukorida kursatib utilganidek, shaxarlar kommuna xukukini olish uchun zur berib va kattik xarakat kildilar. Lyudovik VI boshda ikilanib, shaxar xarakatiga nisbatan darxol kulay mavkeyni egallamadi. Ammo Lyudovik VII davrida (1137-1180), ayniksa undan keyingi kirol – Filipp II Avgust davridayok kirollik xokimiyati shaxarlarning maxalliy feodallariga karshi olib borgan kurashida shu shaxarlarni kat’iyan kullab-kuvvatladi.
Lyudovik VII ikkinchi salib yurishda katnashdi, lekin bu yurish unga kam foyda keltirdi. Lekin kiro yuk vaktida mamlakatni idora kilib turgan abba Sugeriy xam maxalliy baronlarga karshi muvaffakiyatli kurashni davom ettirdi.
Shaxarlarning feodallarga karshi olib borgan kurashlarida Sugeriy xam bu shaxarlarni zur berib kullab-kuvvatladi. Nixoyat, savdo bojlari kupayib borganligi tufayli, shuningdek, kiro yer-mulklaridan keladigan daromadlarning ortib borishi natijasida usib borgan kirollik moliya ishlarini goyat zur kobiliyat egasi bulgan Sugeriy tartibga tushirdi.
Lyudovik VIIning ugli Filipp II Avgust (1180-1223) uz xukmronligi ostida fransuz yerlarini birlashtirish siyosatini izchillik bilan olib borib, bu ishda porlok yutuklarni kulga kiritishga muvыaffak buldi. Filipp kirollik domenida joylashgan fransuz shaxarlariga xam, boshkaknyaz-feodallarga karashli territoriyadagi shaxarlarga xam xomiylik kursatdi. Filipp II uzi xkmronlik kilgan davrning boshlaridayok shimoldagi Pikardiyani va Vermanduani kirollik demeniga kushib olgan edi. Uning Plantagenetlar bilan bundan keyingi olib borgan kurashi katta galaba bilan tamom buldi. XIII asr boshlarida Filipp II fransuz mulklarining kupchiligi: Normandiya, Anju, Men, Turen. Puatuning bir kismi (1204-1214) ni Plantat\genetlardan tortib oldi.
Lyudovik IX tanga-chaka zarb kilishda feodallar bilan rakobat kildi. U boshka gersog va grafliklarning tang-pul chikarish va uni amalda yurgizishni beaor kilmasa xam, lekin kirollik tang-chaka pulining shu gersog va graflarning mulklarida uzlariniki bilan bab-barovar yurgizilishiga monelik kilmaslikka uz vassallarini majbur etdi. Natijada eng salmokli kirollik tang-chaka puli odatda feodallarning yomon sifatli pullarini sikib chikarar edi. XIII asr urtalrida kirol byudjeti juda usdi. Savdo-sotikdan, sanoatdan va kirollik yer- mulklaridan keladigan daromadlarning tobora kupayib borishidan tashkari, Lyudovik IX xazinani boyitish maksadida feodallarning tanxo yerlaridan ustalik bilan foydalandi. Lyudovik IX zamonida yirik feodalarni undiriladigan vasslik tulovi yukori darajada oshdi.
Umuman Lyudovik IX davrida kirollik daromadlarining usishi usha zamonida Fransiyaning xujalik jixatdan yuksala borganligini ochikdan-ochik kursatar edi. Pul xujaligining rivojlana boshlashi, shaxarlar, sanoat va savdo-sotikning usishi okibatida mamlakatning siyosiy jixatdan markazlashuvi xalk xujaligi barcha tarmoklarining tarakkiy tarakkiy kilishiga ijobiy ta’sir etdi.
XIII asrda Fransiyada kishlokning axvolida kuzga kurinarli uzgarishlar yuz berdi. Mamlakatda shaxarlarning usishi va tovar xujaligi rivojlana boshlashi munosabati bilan krepostnoy dexkonlarning bir kismi (servlar) feodallar tomonidan pul obrogiga kuchirildi. Bu masala salib yurishlari dexkonlarni ozid kilishga birinchi sababchi bulib, ancha katta rol uynadi. Salib yurishiga ketayotib va bunda odatda pulga muxtojlik sezgan feodal uz krepostnoyylariga pul tulab ozodlikka chikishni yoki shu pul evaziga loakal eng ogir krepostnoylik majburiyatllardan kutilishni taklif etar edi.
XIII asrning urtalarida fransuz kishlogidagi dexkonlar ommasi axvolining yomonlasha borishi zaminida kuplab xar kanakangi maxalliy janjallar va dexkonlarning sen’orlarga karshi chikishlari yuz berib turdi. Dexkonlarning bu chikishlari ba’zan ancha tus olib, butun-butun viloyatlarni uz ichiga olgan ommaviy galayonlarga aylanib ketardi. Fransiyaning anchagina kismiga yoyilgan bunday yirik kuzgolonlar jumlasiga 1251 yilda chuponlar xarakati nomi bilan mashxur bulgan xarakat kiradi.
Filipp IV davrida «mustakil» vassal knyazliklar soni tamomila oz koldi. Flandriya grafligidan tashkari, fakat Burgundiya, Bretan, Akvitaniya gersogliklari xali kushib olinmagan edi.
Kirolning papa bilan kilgan majarosi munosabati bilan birinchi marta chakirilgan General shtatlar, keyin Filipp IV davrida 1308 va 1313-1314 yillarda yigildi. Doimo moliyaviy kiyinchiliklarni boshidan kechirgan Filipp IV xar safar yangi soliklar uchun rozilik berishni shtatlarga taklif kilardi. Yangi soliklarni tasdiklash fnksiyasi XIV asrning birinchi yarmida Filipp IV ning vorislari davrida General shtatlarning bundan keyingi faoliyati uchun katta axamiyatga ega buldi. General shtatlari tuzilishi natijasida Fransiyaning davlat tarkkiyoti olga karab bir karab bir kadam tashladi, chunki kirolni axolining keng va eng nufuzli tabakalari bilan boglovchi yangi muxim organ paydo buldi. General shtatlarga boy shaxarliklardan vakillar tortilishi ayniksa muxim edi. Bu narsa shaxarliklarning siyosiy ta’siri usib borganligini kursatar edi General shtatlar endilikda butun mamlakat mikyosida kirol xokimiyatning shaxarlar bilan tuzgan ittifokining yangi formasi edi. Kirol uchinchi toifaga tayanib, uz moliya ishlarini mustaxkamlay oldi va kaysar feodalarni yana kuprok cheklab kuydi. Dastlabki tarkok feodal monarxiyasi uz urnini markazlashagn toifaviy monarxiyaga bushatib berdi, bu monarxiyani boshkarishda mamlakatdagi uchta rasmiy toifa vakillarining majlisi, shu jumladan, yangidan shakllanib kelayotgan sinf – burjuaziya vakillari xam ishtrok kildi..