|
Nazorat topshiriklari:
Vengriya davlati kachon va kayerda tashkil topdi?
A. VIII asrning birinchi yarmi.
B. VIII asrning ikkinchi yarmi.
C. IX asrning boshlarida.
D. IX asrning oxirlarida.
E. X asrning boshlarida.
Vengrlarning Arpadlar urugidan kelib chikkan bosh knyazi Ishtvan I kachon
papadan kirollik titulini oldi?
A. 997 yili.
V. 999 yili.
S. 1003 yili.
D. 1000 yili.
Ye. 1005 yili.
Vengriya kiroli Stefan I davrida kaysi din davlat dini deb e’lon kilindi?
A. Buddaviylik.
V. Otashparastlik.
S. Nasroniylik.
D. Moniychilik.
Ye. Islom dini.
Saksoniya dinastiyasiga mansub nemis kirollaridan kaysilari vengrlarni yanchishga muyassar bulganligini aniklang va nechanchi yillarda.
2-asosiy savol:
1222 yilgi Oltin bulla xamda mugul-tatarlar boskini okibatlari
Ukituvchining maksadi:
Oltin bulla axamiyatini ochib berish, mugul-tatarlar xujumi va uning Vengriyadagi okibatlarini tavsiflash.
Identiv ukuv maksadlari:
2.1. Oltin bullaga imzo chekilish sababini biladi.
2.2. Oltin bulla xujjatining moxiyatini tushunadi.
2.3. Vokealarning xronologiyasini xotirasida saklab koladi.
Vengriyada mugul-tatarlar boskinini izoxlaydi.
Mugul-tatarlar boskini okibatlarini ochib beradi.
2-asosiy savol bayeni:
Vengr kirollarining xarbiy soxada erishgan yutuklarga karamay (shu bilan birga, bir kancha katta-katta muvaffakiyatsizliklar xam bulgan edi.), feodal tuzum mustaxkamlana borishi va yirik yer egaligi tantana kilishi bilan ularning mamlakat ichkarisidagi xokimyati juda zaiflashib klgan edi. Kirol Andrey II ning Sharkka kilgan muvaffakiyatsiz yurishlari (beshinchi salib yurishi paytida) va Galich Volin knyazligi bilan bulgan kurashda yengili risarlarning va yirik feodal baronlarining katta bir kismining korolga karshi kuzgolon kutarishiga olib keldi. Kuzgolon kutargan feodallarga taslim bulishiga majbur bulgan Andrey II (bu vaktda mamlakatning bir kancha joylarida dexkon xam bosh kutarib chikkan edilar) 1222 yilgi muxim bir siyosiy xujjatga imzo chekdi. Bu siyosiy xujjat – Oltin Bulla nomi bilan mashxur bulgan xujjat edi.
Angliyada Buyuk erkinliklar xartiyasi chikarilgandan keyin, oradan ozgina vakt utgach, paydo bulgan Oltin Bulla umuman feodallarning usha avvalgi tendensiyasini aks etirdi, ya’ni unda; feodallarning toifaviy xukuk va imtiyozlarini yuridik tomondan mustaxkamlash, kirol xokimyati ustidan doimiy nazoratni ta’minlagan, agar kirol bergan va’dalariga rioya kilmaguday bulsa, unga karshi feodal urushi boshlashgacha bulgan xukuk kursatilgan edi. 1215 yilgi ingliz boronlariga va 1454 yilgi polyak panlariga uxshash vengr magnatlari ba’zi bir bandlarda risarlarga ancha muncha yon bergan edilar. Risarlar maxaliy uzini – uzi idora kilish boshkarmasida («komintat jamoasi» da) ancha ta’sirga ega buldilar; risarlarning bevosita boshliklari bulmish ishpanlarning xukuklari cheklab kuyildi, risarlar soliklardan ozod kilindilar, ularning yerlari esa meros yerlar deb tan olinadigan buldi. Xar yilgi yigilish lozim bulgan Vengriya seymida risarlar xam katnashadigan buldilar, katnashganda xam cheklanmagan mikdorda vakillar yubora olardilar.
Birok zodogonlar mayda feodallarga bunchalik yon bersalarda, lekin ular kirollikning siyosiy ishlarida uzlarining asosiy raxbarlik ta’sirlarini aslo kuldan chikarib yubormadilar. Bu vaktda kelib komitetlarda xarbiy xizmat utovchi Vengriyaning kolgan-kutgan erkin dexkonlari xarakati Oltin Bullada bir kator uz ifodasini topgan edi. Bular axolining bu kotegoriyasiniga shaxsiy erkinlikni saklab kolishga va ishpanlar zulmidan ularni ximoya kilishga va’da bergan edi. Ammo mamlakat asosiy axvoli ommasining, ya’ni krepastnoy dexkonlarning axvoli masalasida bullada lom-mim deyimagan edi. Shu bilan bir vaktda Oltin bulla xuddi shu vaktda xali zaif rivojlangan va axolisining kuprogi ajnabiylardan – nemislardan, kisman italyanlardan iborat axolisi bulgan shaxarlarga xech kanaka yon bermagan edi. Uning bu masaladagi tor dvoryanlik xarakteri polyaklarning Neshava statutlari mazmuniga bus-butun tugri keladi. Polshada bulgani singari, Vengriya seymi dexkonlar xam, shuninngdek, shaxarliklar xam katnashmaydigan feodallarning tor doiradagi toifaviy bir yigini bulib kolaveradi. 1240-1241 yillarda Vengriya katta ofatni boshidan kechirdi. Kiyovni istelo etgandan keyin Botu 1240 yil oxirida juda katta lashkar bilan Vengriyaga bosib kirdi. Sayo daryosi buyida (uning tissaga kuyiladigan joyida ) Botu vengrlarning ancha katta kushinini tor-mor kildi. Shundan keyin usha maxalda Vengriyaning eng yirik shaxarlari xisoblangan Pesht bilan Gran mugullar tomonidan talandi va shaxarga ut kuyib yuborildi. Kirol Bela IV saroy a’yonlari va kolgan kutgan kushini bilan Dalmasiyada yashirindi. Ammo Botu Vengriyada uzok vakt kololmadi. Ruslarning tatarlar xukmronligiga karshilik kursatishi uni kuchlarni bulib tashlamay, balki ularni rus yerlariga karshi fakat Sharkiy Yevropada bir joyga yigishga majbur etdi.
Mugul – tatarlar xujumi kiska vakt davom etgan bulishiga karamay; Vengriyaga katta ziyon zaxmat yetkazdi. Tatarlar ketgandan keyin mamlakatning katta kismi batamom chulu biyoboga aylandi. «Sayyox otda ikki xafta yul yursa xam, biror – bir kimirlagan jonni uchrata olmasdi», - deb yozgan edi usha zamondagi vokeanavislardan biri. Vengriyada mugul-tatarlar ijtimoiy okibatlari, bir tomondan, vengr dexkonlarining yana kuprok xonavayron bulishi va kullik asoratiga tushirilishi bulsa, ikkinchi tomondan, nemis kolonizasiyasining kuchayishi buldi (bu xol bungacha davom kilgan bulsada, lekin endilikda u yanada ildiz otadi). Kuprok Bovariyadan, kisman Saksoniyadan kuchib kelgan nemis muxojirlari Vengriyada bush yotgan katta-katta yerlarni egallaydilar. Nemis kolonistlarining kuplari Transilvaniya tog etaklariga kuchib kelib urnashib, u yerda turli xil rudalar (ayniksa kumush) kazib chikarish ishlariga ishlariga yordam berdilar. Biz Chexiyada va Polshada kurganimizdek, Vengriyadagi nemis kolonizasiyasi xam uzi bilan birga xuddi ushanday xatarli okibatlarga olib keldi. Vengriya yosh nemis yoki yarim nemis axolisi istikomat kilinadigan shaxarga ega buldi. Vengriya axolisi etnik jixatdan ancha kuroklashdi, xususan, Transilvaniyada tuplangan nemis kolonistlari konchilik, xunarmandchilik va savdo – sotik ishlarini uz kullariga kiritib oldilar. Bu xol Vengriyada uchinchi (shaxar) toifasining shakllanish jarayonini yana kuprok tuxtatib kuydi, vengr feodallarining siyosiy zuravonligini abadiylashtirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
