O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Nazorat topshiriklar:

1. 
   Garbiy Rim imperiyasining eng oxirgi imperatori kim?
   

A) Valentinian III
V) Romul Avgustul
S) Aesiy
D) Teodorix Buyuk
Ye) Yustinian 1

2. 
   Gotlar urushi necha yil davom etdi?
   

A) 19 yil
V) 20 yil
S) 18 yil
D) 21 yil
Ye) 30 yil

3. 
   «Gotlar tarixi»ni kim yozgan?
   

A) Teodorix
V) Totila
S) Grigoriy 1
D) Kassiodor
Ye) Odoakr

4. 
   Garbiy Rim imperiyasining kulashi sabablarini aytib bering?
   
5. 
   Gotlar urushning maksad va okibatlari?
   

Asosiy savol:
4. Shimoliy Italiyaning langobardlar tomonidan istilo kilinishi va varvarlar istilolarining natijalari.


Maksad: Ostgotlarning Italiyaga kirib kelish sabablarini aytib berish, Shimoliy Italiyaning langobardlar tomonidan istilo kilinishi tarixini yoritib berish va Langobardlar istilolarining uziga xos xususiyatlariga baxo berish. Varvarlar istilolarining natijalarini ochib berish.
Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Vizantiyaning Italiyada xukmronligi paytidagi Italiyaning ijtimoiy xayotini biladi.
   
2. 
   Ostgotlarning Italiyaga kirib kelishi sabablarini tushuntiradi.
   
3. 
   Langobardlarning Italiyaga xujumining sabab va okibatlarini ochib beradi.
   
4. 
   Garbiy Yevropada Rim imperiyasining ijtiomiy xayoti va varvarlar tomonidan istilolarining natijalarini tushunib yetadi.
   

4 – asosiy savolning bayoni:
Vizantiyaningn Italiyada xukmronlik kilishi uzokka bormadi.. 568 yilda Shimoliy Italiyaga yangi varvarlar – langobardlar bostirib kirdilar. Langobardlar oldin Elbaning chap kirgogida yashagan bulib, svev kabilalariga karindosh edi. Langobardlarning boshligi kirol Alboin edi. Yangi davlatning poytaxti Paviya shaxri buldi. Italiyada langobardlarning nomi shu maxalgacha xam saklanib kolgan-xozirgi shimoliy Italiya Lombardiya deb ataladi.
Langobardlar istilosining uziga xos bir kancha xususiyatlari bor edi. Birinchidan, langobardlar Shimoliy va kisman urta Italiyani batamom ishgol kildilar, maxalliy kuldor zodagonlar bilan xech kanday bitimga kelmadilar. Ular Appenin yarim oroliga rimliklarning federatlari sifatida emas, balki ularni istilo kiluvchilar sifatida keldilar. Ikkinchidan, langobardlar Rim kuldorlarining juda kup mol-mulkini musodara kildilar. Masalan, biz yukorida kurib utganimizdek, vestgotlar, ostgotlar yoki uchdan ikki kismini musodara kilgan bulsalar, langobardlar esa, bunga konikmay, badavlat rimliklarning pomestyelarini butunlay trtib oldilar. Kpdan-kup rimlik kuldorlar kulga aylantirildi, bir kismi oila a’zolari bilan boshka mamlakatlarga sotib yuborildi. Langobardlar istilosining uchinchi xususiyati ulardagi ijtimoiy tuzumning uziga xos xislatidan kelib chikdi. Langobardlar Italiyaga kelgan vaktlarida ularda urugchilik alokalari birmuncha mustaxkam edi. Ularning Italiyada joylashuvini uzi xam xali xiyla darajada urugchilik tusida edi.
Langobard kirolligi bilan bir vaktda Italiyada VI-VII asrlarda yana bir siyosiy tashkilot-papalik vujudga keldi. Italiyaga langobardlar kelgandan keiyn xam rimlik yepiskoplar – papalar – rasman uzlarini Sharkiy Rim imperatorlarining oliy xokimiyati kul ostida deb xisoblab keldilar. Xakikatda esa. Konstantinopolga bulgan bu karamlik kundan-kun yukola bordi. Papalar asta-sekin Urta Italiyaning mustakil xukmdorlariga aylana boshladilar. Rimning va Rim oblastining xam diniy, xam duneviy xokimi bulgan birinchi papa Grigoriy 1 (590-604) buldi. Langobard korollari keyincha papa oblastini uz xokimiyatlariga buysundirishga xarakat kildilar, lekin bu xarakat natija bermadi. Papalar frank kirollaridan iborat ittifokchilarga ega edilar. VIII asrning yarmida ular shu frank kirollarining yordami bilan uzlarining papa cherkovi davlatini uzil-kesil tashkil etdilar, bu davlat xam, shunday kilib, ilgari Rim imperiyasining uziga xos bir koldigi edi.
Shunday kilib, Garbiy Yevropa xaritasi eramizning V va VI asrlari ichida butunlay uzgarib ketdi. Goyat katta Garbiy Rim imperiyasi esa Vizantiya degan nom bilan yashab keldi, birok uning sharoitlari va alokalari boshkacha edi. (U asosan slavyanlar va Sharkiy Osiyo bilan aloka kildi). Yevropada davlat tuzumi ibtidoiy bulgan unlab mayda-mayda varvar kirolliklari vujudga keldi. Lekin bu uzgarish fakat siyosiy uzgarishlaridangina iborat emas edi. Xalklarning Buyuk kuchishi deb atalgan kuchishning tarixiy axamiyati uning ijtimoiy natijalaridir. Bu kuchish-antik kuldorlik tuzumining xalok bulishi edi. Yukorida kurib utganimizdek, varvarlar imperiyani istilo kilish prosessida Rim jamiyatidagi ezilgan sinflar bilan-kullar va kolonlar bilan birgalashib ish kurdilar. Shunday kilib, kullar bilan kolonlar kuldorlik tuzumini yikitishda bevosita, aktiv ishtrok etdilar. Ularning kupi varvarlar kushini safiga kirdi. Kolganlari esa xujayinlarining kulidan kuplab kochib ketdi, bu vaktda xujayinlar kochoklarni kaytarib olib kelishdan ojiz edilar. Okibat-natijada Rim kullari va kolonlari dexkonlar ommasiga aylandilar, kelgindi varvar-dexkonlarning bu dexkonlardan farki shu ediki, kelgindilar bularga karaganda erkinrok va mustakilrok edilar.Darxakikat, varvar zodagonlari orasidan chikkan yangi yer egalari yer olish bilan birga bir necha kul xam oz bular edi, chunki usha vaktda kuldorlik latifundiyalarida kullarning soni umuman juda kamayib ketgan edi; ikkinchidan, eski xujayinlarning. Ya’ni Rim kuldorlarining urnini olgan yangi xujayinlar kullarni odatda darxol obrok tulaydigan dexkonlarga aylantirar edilar. Kullikning plantatorlar tomonidan kullanilgan formasini (yoki kazarma formasini) german zodagonlari ilgari xam xaddan tashkari murakkab va besunakay forma deb xisoblar edilar. Plantatorlardagi kullik yangi sharoitga (kup kullar yakinda ozod bulib ketgan edi, markazlashgan polisiya apparati yuk edi, varvar kirolliklarining davlat xokimiyati kuchsiz edi) ayniksa tugri kelmas edi. Kuldorlik xukmronligini yuk kilib tashlagan buyuk uzgarish natijasida eskicha, rimcha kullik ma’nosidagi kulchilik uzil-kesil yukoldi. Eski kuldor zodagonlarning yer-mulklari juda kup yangi yer egalri urtasida bulinib ketdi. Bu yangi yer egalarining bir kismi yangi, varvar aristokratlar bulib, bular keyingi urta asr feodallarining eng yakin utmishdoshlari edilar. Yerlarning bir kismi esa varvar dexkonlar kuliga utdi, bu dexkonlar shaxsiy erkinliklarini xali saklab kolgan va uzlarining jamoa tartiblarini yangi joyga kuchirib olib kelgan edilar, bu jamoa tartiblari sinflar paydo bulmasdan ilgari urugchilik tuzumi bilan boglangan edi.