O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

2 – asosiy savolning bayoni:
Italiyada bir oz vakt turgandan keyin, vestgotlar Gonoriy xukumati bilan kelishib, Janubiy Galiyaga utdilar va u yerda 419 yili Rim imperiyasi territoriyasida dastlabki varvarlar korolligini tuzdilar, uning poytaxti Tuluza shaxri buldi. Tuluza kirolligi Rim imperatoriga nomigagina karam xisoblanar edi. Aslida u butunlay mustakil edi. Galiyaga kuchib kelganlaridan vesstgotlar juda kup yerlarni boshkatdan taksimladilar, Ular maxalliy galliyalik-rimlik kuldorlar ixtiyoridagi yerlarning uchdan ikki kismini undagi kullar, binolar, kishlok xujalik asbob-uskunalari va boshka narsalari bilan birgalikda musodara kilib, uzaro bulishib oldilar, katta-katta latifundiyalardagi eng yaxshi yerlarni, kullarni va asbob-uskunalarni kirol bilan zodagonlar oldi. Oddiy vesstgot jangchi dexkonlar uzlarining oilaviy chek yerlarini - sortes - ya’ni aynan olganda kur’aga (chekiga) chikkan yerlarni oldilar, bular: xaydaladigan yerlardan, jamoaga karashli yer-mulklar – urmonlar, yaylovlar va boshkalardan iborat edi. Keyincha V asrning oxiri – VI asrning boshlaridan boshlab Vestgotlar korolligi Piriney toglarining narigi tomoniga Ispaniyaga xam yoyildi. Uning poytaxti Toledo shaxriga kuchirildi. Taxminan, Galliyada vestgtlar uz davlatini vujudga keltirgan vaktda, boshka bir gruppa varvar kabilalari Pireney yarim oroliga bostiri kirdi. Bular svevlar bilan vandallar edi. Svevlar yarim orolning shimoliy-garbiy kismini bosib oldilar, vandallar janubga kirib borib, birmuncha vaktgacha Gvadiana daryosi janubidagi territoriyada yashadilar. Xozirgi vaktda xam shu oblast Andaluziya deb ataladi (dastlabki vaktlarda Vandalusiya deb atalar edi). Vandallar bu yerdan korol Geyzerix boshchiligida Shimoliy afrikaga xujum kildilar. Vandallar Shimoliy afrika axolisining kuyi tabakalari orasida Rim xukumatining va katta kuldorlarning e’tibori yukligidan foydalanib, bu keng territoriyani bosib oldilar va 439 yilda Rim imperiyasi territoriyasida ikkinchi varvar kirolligini vujudga keltirdilar, bu davlatning poytaxti kadimgi Korfagen buldi.
Vandallar Rim zodagonlarining juda kup yerlarini xam musodara kildilar. Lekin ularning uzlarida xam zodagonlar tezlik bilan tarkib topmokda edi, bu zodagonlar bosib olingan yerlar, olingan kullar va boshka xil uljalar xisobiga boyib ketdi, vandal zodagonlari Italiyaga kilingan boskinchilik xujumlari natijasida ayniksa boyigan edi. 455 yilda vandallar Rimni bosib olib, vestgotlarning 410 yildagi tolon-tarojidan battarok misli kurilmagan darajada taladilar va vayron kildilar. Vandallar Rimning eng nodir kadimgi yodgorliklarini ayovsiz buzib tashladilar. Shu sababli «vandalizm» degan suz madaniyat yodgorliklarini vaxshiyona vayron kilish timsoli bulib koldi. V asr urtalarida 443 yil bilan 457 yil oraligida Rona daryosi xavzasida yana bir varvar kirolligi vudjudga keldi, bu kirollikning poytaxti Lion shaxri buldi. Bu Burgundiya korolligi bulib, xajmi jixatidan bir muncha kichikrok bulsada, xozirda Fransiyaning janubi-sharkini, geografik va strategik jixatdan juda muxim va serxosil joyini ishgol kildi. Bu korollik vujudga kelishi natijasida imperiyaning shimoliy Galliya bilan alokasi uzilib koldi. Shunday kilib, Garbiy Rim imperiyasi usha vaktdan boshlab xakikatda birgina Italiyaning uz doirasi bilan cheklanib koldi. Burgundlar xam maxalliy galliyalik-rimlik zodagonlarning yerlarini tortib oldilar, lekin bu tortib olish vestgotlar utkazgan musodaraga karaganda birmuncha xajmda buldi.
Burgundlar son jixatidan xiyla oz bulib, IV asrda uzok vaktgacha yukori Reynda rimliklar bilan yonma-yon yashadilar (ularning usha vaktdagi poytaxti Vorms shaxri edi), ular tez vakt ichida romanlashib, V asrdayok lotin tilini, rimliklarning urf-odatlarini va ularning mulkiy munosabatlarini uzlashtirib oldilar. Birok, shunga karamay, Burgundiyaning asosiy axolisini bu yerda uzlariga chek yerlar olgan varvar dexkonlar tashkil etar edi.