O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Urta asrlar tarixi manbalarini turkumlarga ajrata oladi.
   
2. 
   Asheviy va yozma manbalar turlarini biladi.
   
3. 
   Urta asrlar tarixi manbalarini tavsiflaydi.
   
4. 
   Manbalar bilan ishlashni urganadi.
   

3-asosiy savol bayoni:
Tarixiy manbalar deganda biz inson faoliyati yoki uning ta’siri natijasida yaratilgan barcha ashyolarni tushunamiz. Jaxondagi kupgina tarix muzeylarida urta asrlar davriga oid yodgorliklar, mexnat kurollari, kurol-yaroglar, tanga-chakalar, kiyim–kechaklar, uy jixozlari va idishlar saklanmokda. Xozirgi kunga kadar Yevropa, Osiye, Afrika va Amerikaning kuxna shaxarlarida feodalizm davriga oid kuplab uy – joylarni, butun-butun maxallalarni, kal’a devorlari va minoralarni, ajoiyb ibodatxonalaru, me’morchilik san’atining boshka durdonalarini kurishimiz mumkin.
Asheviy manbalarning nakadar muxim axamiyatga ega ekanligini albatta inkor etib bulmaydi. Lekin shu bilan birgalikda biz feodal jamiyat tarixini, madaniyatini, xalkning axvoli va turmushini urganishni yozma tarixiy manbalarsiz tasavvur kila olmaymiz. Bu xildagi manbalar dunyodagi barcha mamlakatlar xujjatxonalarida – arxivlarda saklanmokda.
Urta asrlar tarixiga oid yozma manbalarni uch turga bulishimiz mumkin:

1. 
   Tarixiy yilnoma va kissalar. Ularda kupincha siyosiy vokealar uz aksini topgan bulib, xalkning kundalik xayoti nisbatan kam tasvirlangan.
   
2. 
   Xujjatlar Ijtimoiy-iktisodiy, xukukiy va siyosiy xayotni yurituvchi xujjatlar, shuningdek jarimalar, soliklar, boshkaruv va sud faoliyatlari bilan boglik bulgan yozma manbalardan tashkil topgan.
   
3. 
   Konunchilik bilan boglik manbalar. Ular tuzilishi jixatidan xukukshunoslikka oiddir. Feodalizm davridagi mavjud konunlarga imperator, podsho yoki kirollar tomonidan kuplab uzgartirishlar kiritilgan, ularning xukmronligi faoliyatiga oid yozma manbalar xam shular jumlasiga kiradi.
   

Rivojlangan feodal jamiyati davrida (XIII-XV asrlar) yozma manbalarning yangi turi, badiiy adabiyot shakllandi. Urta asrlarda Guttenberg tomonidan kitob bosish kashf etilgunga kadar (1445 y) yezilgan xamma xujjat va kitoblar kulyozma sifatida, xattotlar tomonidan yaratilgan. Va nixoyat san’at asarlari manbalarining uziga xos turi bulib, ular ustida aloxida tuxtalib utish lozim. Badiiy san’at asarlari, me’morchilik, rassomchilik, xaykaltaroshlik va amaliy san’at soxalaridagi ashyoviy manbalar iloxiy va oddiy insonlarning jonli siymolarini kuz oldimizda gavdalantiradi. Bizga davr ruxini, gam-tashvishlariyu kuvonchlarini yetkazib beradi.
Tarixchi olimlar yukorida kursatilgan xilma-xil manbalardan foydalanib, ularni kiyoslab, usha zamon kishilarining xayotini, kizikarli vokealar va butun bir tarixiy davrlarni izoxlab beradilar.