O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Murakkab xukmlar.
Xukm terminlari birdan ortiq Bo’lsa, murakkab xukm deb 
ataladi. Murakkab xukmlar «va», «yoki», «agar... unda» kabi mantiqiy boglamalar, inkor 
qilish va modal terminlarni qo’llash orqali ikki va undan ortiq oddiy xukmlarning o’zaro 
birikishidan xosil Bo’ladi. Mantiqiy boglovchining mazmuniga ko’ra murakkab 
xukmlarning quyidagi asosiy turlarini farq qilish mumkin: birlashtiruvchi, ayiruvchi, 
shartli, ekvivalent. 
Birlashtiruvchi (kon’yunktiv) xukmlar 
deb ikki va undan ortiq oddiy xukmlarning 
«va» «xam», «xamda» kabi mantiqiy boglovchilar vositasida o’zaro birikishidan xosil 
Bo’lgan xukmlarga aytiladi. Masalan: 1."Qo’ngirok chalindi va dars boshlandi». 
2.»A. Navoiy shoir va davlat arbobi Bo’lgan». 3. «Muxammad Xorazmiy va Axmad 
Fargoniylar matematika fanining rivojlanishiga katta xissa qo’shganlar». 
Birinchi birlashtiruvchi xukm ikki mustaqil oddiy xukmning boglanishidan xosil 
Bo’lgan. Ikkinchi xukmda bir xil subyektga ega Bo’lgan ikki oddiy xukm o’zaro 
boglangan. Uchinchi birlashtiruvchi xukmda esa, bir xil predikatga ega Bo’lgan ikki 
oddiy xukm o’zaro boglangan. O’zbek tilida birlashtiruvchi xukmlar «ammo», «lekin», 
«biroq", kabi boglamalar va (,) vositasida xam tuziladi. Mantiqiy boglamalar 
kon’yunktsiya belgisi, «

« orqali ifodalanadi. 
Kon’yunktiv (birlashtiruvchi) xukm tarkibidagi oddiy xukmlarni «r» va «q» shartli 
belgilari bilan belgilasak, unda bu xukm» p

q formulasi orqali ifodalanadi. Kon’yunktiv 
xukm tarkibidagi oddiy xukmlar chin yoki xato Bulishi mumkin. Tarkibidagi xamma 
oddiy xukmlar chin Bo’lganda, birlashtiruvchi xukm chin Bo’ladi. Boshqa xamma 
xolatlarda esa, xato Bo’ladi. Masalan, «Yolgon gapirish va o’girlik qilish jinoyatdir» 
xukmidagi birinchi oddiy gap «Yolgon gapirish jinoyatdir» chin Bulmaganligi uchun, bu 
xukm chin Bulmaydi. 
p 
q 
p 

q 
Chin 
chin 
xato 
xato 
chin 
xato 
chin 
xato 
chin 
xato 
xato 
xato