O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o`rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy tadqiqot instituti

II-Bob Tarbiya fani o'qituvchisining o'quv - me'yoriy hujjatlari
2.1. O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni
Xulosa
1. Tarbiya va ma’naviy tarbiya masalalarining O’zbekistonda davlat siyosati darajasiga ko’tarilishi shu yo’nalishda ijtimoiy-gumanitar fanlarda olib borilayotgan tadqiqotlar kengayishiga kuchli ta’sir o’tqazdi. Bu sohada, ayniqsa, mamlakatimiz faylasuflari, siyosatshunoslari, pedagoglari tomonidan ko’zga ko’rinarli ishlar amalga oshirildi. Ayni paytda mamlakatimiz psixologlari tomonidan shu yo’nalishda olib borilayotgan tadqiqotlarni yetarli, deb bo’lmaydi. 2. Sobiq sho’rolar to’zumi davrida mutlaqo e’tibor berilmagan Tarbiya va ma’naviy tarbiya masalalari mamlakatimiz olimlari diqqat markazidan joy ola boshladi. Bu muammolarga psixolog olimlarimizning e’tibori kuchaymoqda.
3. O’zbekistonda Tarbiya va ma’naviy tarbiya davlat siyosati darajasiga ko’tarilishi, bu muammolarga davlat tomonidan, katta e’tibor berilishi mazkur muammolarni atroflicha va samarali tadjqiq uchun shart-sharoit yaratdi. Shuning natijasi o’larok, O’zbekiston olimlari Tarbiyani ijtimoiy-gumanitar fanlarning eng asosiy va muhim kategoriyalaridan biri sifatida e’tirof etmoqdalar. Bu kategoriyani tadjqiq, etishda mamlakatimiz faylasuflari, sotsiologlari, pedagoglari tomonidan ko’zga ko’rinarli ishlar amalga oshirildi. Ayni paytda mamlakatimiz psixologiya fanida shu yo’nalishdagi oqsashlar mavjudligi ko’zga tashlanmoqda. 4. Shaxsning murakkab to’zilmasida Tarbiyaning alohida o’rni aniqlanmagani, bu o’rin shaxs to’zilmasidagi bir necha tizimlar bilan bog’liq ekani uni tadqiq, etishda murakkabliklarni vujudga keltiradi. Mazkur muammoni o’rganishdagi murakkabliklar, jumladan, Tarbiya shkllanishi va rivojlanishi jarayoniga ta’sir o’tkazuvchi psixologik mexanizmlar tadqiq, etilmagani bilan bog’liq. Mazkur yo’nalishda eksperimental-psixologik tadqiqotlarning juda kamligi, mamlakatimizda esa maxsus o’tkazilgan bunday tadqiqotlarning deyarli yo’qligi sezilmoqda.
5. Extiyojlar, ideallar va qadriyatlar shaxs, jumladan, 7-9-sinflar psixikasining muhim tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Ayni paytda bu kategoriyalar Tarbiyaning ham muhim tarkibiy qismlaridir. Mana shu holat Tarbiya va ruhiyatning o’zaro o’zviy bog’liqligini ko’rsatuvchi muhim dalildir. 6. Yuqoridagi dalilga asoslanib, shaxsning ma’naviy-axloqiy rivojlanishi jarayonini uning ma’naviy ehtiyojlari doirasi kengayishi, ideallari va qadriyatlari yuksalishi jarayoni, deyish mumkin.
7. Shaxs Tarbiyasi kognitiv, emotsional va xulq-atvor komponentlaridan tashkil topadi. Ma’naviy-axloqiy rivojlanish mana shu komponentlarning har birida yo’z berayotgan ijobiy siljish va o’zgarishlar sohasida kechadi. 8. 7-9-sinflar hayotida o’zining jamiyatdagi o’rnini topishga intilish hal qiluvchi motivga aylanar ekan, unda mas’uliyat hissi jiddiy rivojlana boshlaydi. Bu hodisa 7-9-sinflarning o’zini o’zi anglashida ham ifodalanadi. 7-9-sinflarning o’zini o’zi anglashidagi xususiyatlardan biri kattalarday bo’lishga intilishdir. Biroq bu intilishni 20-asrning so’ngi choragida biroz noto’g’ri talqin qilishlar yo’z berdi. Jumladan, usha davrda 7-9-sinflarning kattalarday bo’lishga intilishi, asosan kattalarga taklid qilishdangina iborat, deb izohdangan. Lekin bu hodisaninng mohiyati faqat kattalarga taqlid qilishdan iborat emas. Kattalarday bo’lishga intilish 7-9-sinflarning o’zi tomonidan kattalarga taklid qilish bilan emas, balki kattalar olamiga kirish, mas’uliyatli bo’lish, o’z ishi va jamoa ishi uchun mas’ullikni sezish va o’zining kattalar tomonidan e’tirof etilishiga intilish bilan bog’liq.
9. 7-9-sinflarlik davrida shaxsning ma’naviy-axloqiy hodisa va jarayonlarga senzitivligi kuchayadi. Bu holat kattalar olamida bu hodisalarga jiddiy e’tibor berilishi va 7-9-sinflarning kattalarga taklid qilishi, ulardan ibrat olishga intilishi bilan izohdanadi.