O‘zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi

O’QUV-USLUBIY MATERIALLAR

1. 
   O’QUV MATERIALLAR
   

1.1. Adabiyotlar ruyxati

1. 
   Kaxlorova Sh. «Falsafaga kirish» kursi ma’ruza matnlari. O’zMU, 2005, 3-17- betlar.
   
2. 
   Falsafa qomusiy lug’at. «O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti». -T.: Sharq, 2004.
   
3. 
   Falsafa asoslari. Darslik. -T.: O’zbekiston, 2005, 125-138-bstlar.
   
4. 
   Osnovы filosofii. T.: Mehnat, 2004, 270-278; 279-281-betlar.
   

2. 
   O’Quv topshiriqlar
   

1. 
   Insert usulida jadvalni to’ldirish.
   

Mavzu savollari	V	-	+	?
Borliq tushunchasining moxiyati va ma’nosi, borliq haqidagi tarixiy konsepsiyalar.
Borliqning shakllari va namoyon bo’lish xususiyatlari.
Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon bo’lish shakllari hakida zamonaviy qarashlar
Harakat - materiyaning namoyon bo’lish shaklidir

2. 
   “Bilaman, bilmokchiman, bildim” jadvalipi to’ldirish.
   

Bilaman	Bildim	Bilmoqchiman

II.Z. Mavzu bo’yicha faollashtiruvchi va Blis-so’rov savollari.

1. 
   “Mavzudan nima yangilik oldinglar?”
   
2. 
   Yunoy olimlari borliqka qanday ta’rif berishgan?
   
3. 
   Abu Nasr Farobiy borliqka qanday ta’rif bergan?
   
4. 
   Abu ali Ibn Sino borliqka qanday ta’rif bergan?
   
5. 
   Ontologiya nima?
   
6. 
   Borliq nima?
   
7. 
   Harakat nima?
   
8. 
   Materiya nima?
   

Slayd 1



Falsafa tarixida borliq tushunchasining talqini

Materialistik falsafa	Idealistik falsafa
Borliq – his qiluvchi materiyadir Borliq – moddiy holatda faktik mavjud bo’lgan narsalar va hodisalardir.	Borliq – materikdan mustaqil, unga bog’liq bo’lmagan holda mavjud bo’lgan, adabiy, barcha narsalar va hodisalarni yaratuvchi ilohiy kuchdir. Borliq – mutlaq g’oya, olamiy ruxdir

Slayd 2

Materiyani falsafiy tushunish



Materiyaning ko’rinishlari

Modda	Maydon
Modda ko’rinishidagi material tinchlik masalasiga ega bo’lib, bular jumlasiga proton, neytron, elektron, pozitron, ulardan tashkil topgan atomlar, molekulalardan tortib eng katta osmon jismlarigacha kiradi.	Maydon ko’rinishidagi material Harakat massasiga ega bo’lib, yorug’lik tezligida harakat qila olishi bilan moddadan farq qiladi. Maydon harakat massasiga ega bo’lgan fotonlardan tashkil topgandir. Fotonlar elektron va pozitronning birikishi natijasida vujudga keladi. Turlari: Elektromagnit va gravitasion maydonlar.

Fazo va vaqt materiya mavjudligining shakllari

Fazo	Vaqt
Fazo bir vaqtda mavjud bo’lgan obyektlarning joylashish tartibini, ya’ni ularning “bog’langan” sanoq o’qlariga nisbatan holatini koordinatalar orqali ifodalaydi. Fazo – uch o’lchovga ega; bo’yi, eni, balandligshi	Vaqt narsa va hodisalarning turli paytda sodir bo’lishini, ya’ni ularning “bog’langan” sanoq o’qlariga nisbatan holatini koordinatalar orqali ifodalaydi. Vaqt – bir o’lchamli, ya’ni orqaga qaytmaydi. o’tmishdan kelajakka qarab rivojlanadi.

Slayd 2


Fazo va vaqt to’g’risidagi konsepsiyalar

Substansional konsepsiya	Relyasion konsepsiya
Bu konsepsiyaga ko’ra fazo va vaqt materiyaga bog’liq bo’lmagan holda mustaqil mavjud bo’lgan obyektlardir. Fazo – bu qarashgk ko’ra bo’shliq hamma joyda birdek turuvchi , harakatsiz hodisa. Vaqt esa bir	Bu konsepsiyaga ko’ra fazo va vaqt materiya mustaqil obyektlar emas, balki bir-birlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan sistemadir. Bu qarashga ko’ra fazo moddiy sistemalar mavjudligi va elementlar o’zaro ta’sirini

maromda o’tib boruvchi hodisa.

xarakterlaydigan – materiya mavjudligi shaklidir. Vaqt esa moddiy sistemalar mavjudligining davomiyligini, ketma-ketligini xarakterlaydigan – materik mavjudligi shaklidir.

Harakat tushunchasi

Harakat

Harakat narsalarning fazoda oddiy o’rin almashinishidan tortib to inson tafakkurining rivojlanishigacha bo’lgan jarayonlarni o’z ichiga oladi. Harakat nafaqat materiyaning, balki shu bilan birga insonni ruhiy va aqliy olamining ham mavjudligi shakli va usulidir.

Harakat shakllari

Moddiy	Ma’naviy
Moddiy jarayonlar	Ma’naviy-ruhiy jarayonlar
Moddiy ishlab chiqarish. Ijtimoiy borliq.	Ma’naviy faoliyat Ma’naviy munosabat Ma’naviy madaniyat Ijtimoiy ong Subyekt tafakkuri
Harakatning asosiy shakllari Mexanik harakat Fizik harakat Ximik harakat Biologik harakat Ijtimoiy harakat

“Insert” texnikasini qo’llash orqali matn ustida ishlash qoidasi

1. 
   Tekstni o’qib chiqing.
   
2. 
   Olingan ma’lumotni tizimlashtiring.
   
3. 
   Har bir qatorga qalam yordamida belgilar qo’ying.
   

V – ma’lumotlar mavzuga oid bilimlarimga to’g’ri keladi.
+ – yangi ma’lumotdir.
- – olgan bilimlarimga to’g’ri kelmaydi.
? – meni o’ylantirib qo’ydi, bu masala yuzasidan qo’shimcha ma’lumotlar kerak.

3. 
   3. b/b/b ni to’ldirish qoidasi
   

4. 
   O’Z-O’ZINI NAZORATI UChUN MATERIALLAR
   

IV. 1. Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari va topishriqlar:

1. 
   Borliq va yo’qlik tushupchalari tutrisida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Mapjudlik va reallik nima?
   
3. 
   Harakat va uniig asosiy shakllari to’g’risida suzlab bering.
   
4. 
   fazo va vaqt, makon va zamon qanday ma’nolarni anglatadi?
   

Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot bo’yicha reja topshiriq va o’quv-uslubiy hujjatlar

Amaliy mashg’ulot rejasi: Odamning borliqqa munosabati. Olam to’g’risidagi qarashlari. Borliq tushunchasi, uning asosiy ko’rinishlari. Borliqning asosiy atributlari. Tabiat tushunchasi va uning tuzulishi.
Mashg’ulotning maqsadi:	Borliq falsafasini mustahkamlash va u haqidagi nazariyalarni talabalar ongiga singdirish.
Talabaning o’quv faoliyati natijalari: Borliq kategoriyasiga ta’rif beradi; Borliq haqidagi Sharq va G’arb mutafakkirlarining qarashlarini gapirib beradi; Harakat, fazo va vaqt, makon va zamonning moxiyatini izohlaydi; Tabiat va uning ko’rinishlari haqida tasavvurga ega bo’ladi.
Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlar: . Topshiriq 1. “Kichik guruxlarda ishlash”, “Nima uchun”, “T-sxsma”, “Muammoli vaziyat” uslublarini qoidalarini o’rganish. Eslatma: II - qismga qarang

'Gopshiriq 2. Tansiya qilingan adabiyotlarni o’rganish Eslatma: I - qismga qarang Topshiriq 3. O’zini-o’zi nazorat kilish uchun nazorat savollariga javob berish. Eslatma: IV -qismga qarang
Nazorat shakli:	Maksimal ball: 4,1 ball	O’qituvchi
Og’zaki nazorat, savol-	Talabaga	imzosi:
javob va o’z-o’zini	qo’yilgan ball:
nazorat qilish.

1. 
   TOPShIRIQLAR
   
   1. 
      “Nima uchun?” texnikasidan foydalanib “Nima uchun Borliq muammosi falsafaning asosiy muammosi hisoblanadi?” savolini schish.
      

Nima uchun? Nima uchun ?

I I .2. T - sxema asosida savollarning ijobiy yoki salbiyligini topish.

1. 
   Borliq haqidagi Sharq va G’arb mutafakkirlarining qarashlarini taraqqiyotga nisbatan munosabati
   
2. 
   Sukrotning borliq haqidagi fikri
   
3. 
   Dsmokritning borliq haqidagi fikri
   
4. 
   Abu Nasr Farobiyning borliq haqidagi fikri
   
5. 
   Abu Ali Ibn Sinoning borliq haqidagi fikri
   

Ijobiy	Salbiy
1. 2. 3.	1. 2. 3.

P.3. “Muammoli vaziyat” savolini yo’naltiruvchi uslubiy tavsiyalar asosida

Muammoli vaziyat turi	Muammoli vaziyat sabablari	Vaziyatdan chiqib kstish harakatlari
“Materiya va ong o’rtasidagi muammo”

Yo’naltiruvchi uslubiy tavsiyalar:

Mayuriya na ongning paydo bo’lishi; harakat pshkllari: darajalari; kurishpplari, oigni ijtimoiyligi, ongning ontologik harakteri; ongning gnoseologik ta’rifi; ilm fanning taraqqiyoti; odamlarning iloxiyotga ishonishi.

3.