O’zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi

Farqlash  (differensiasiya)  tamoyili.  Bu  tamoyilga  ko‘ra  og‘zaki  tilda 

o‘xshash,  yaqin    talaffuz  qilinuvchi  bir  qator  so‘zlar  yozuvda  shaklan  farqlangan 

holda yoziladi.  Farqlashning  bir necha ko‘rinishlari  bor:  

1)  unli  tovushlarga  ko‘ra farqlash: jodi (asbob) – jodu (sehrli), oxir (so‘ng) – 

oxur  (mollarning  oziqlanadigan  joyi),    urish  (fe‘l)  –  urush  (jang,  muhoraba),  tursin 

(fe‘l) – Tursun (ism), kampaniya  (ma‘lum  davr) – kompaniya (sheriklar,  shirkat); 

2)  undosh  tovushlarga  ko‘ra  farqlash:  abzal  (ot  asbobi)  –afzal  (yaxshi),  ganj 

(xazina)  –  ganch  (qurilish  materiali),  paqir  (chelak)  –  faqir  (kambag‘al,  bechora), 

xush  (yaxshi)  –  hush  (sezgi,  es),  xol  (yuzdagi xol) – hol (ahvol), pakt (siyosiy bitim) 

– fakt (dalil  , isbot), zond (medisina asbobi) – zont (soyabon); 

3)  urg‘u  vositasida  farqlash:  atlas (geografik kartalar yig‘indisi) – atlas (mato, 

material),  yangi  (sifat)  –  yangi  (ravish),  olim  (ilmiy  kishi)  –  Olim  (ism),  guli  (meva 

guli) – Guli (ism), bosma (ot) – bosma (fe‘l), akademik (sifat) –akademik (ot), olma – 

olma, suzma – suzma, surma – surma, tugma – tugma, tortma – tortma kabilar; 

4)  unlining  cho‘ziq-qisqaligi  orqali,  aniqrog‘i    yozuvda  tutuq  belgisini 

qo‘llash orqali farqlash: davo – da‘vo, ayon – a‘yon, sava – sa‘va, alam – a‘lam, tana 

– ta‘na, sher – she‘r, tarif – ta‘rif, taqib – ta‘qib; 

5)  qo‘shimchalarga  ko‘ra  farqlash:  bo‘shlik  (yuvoshlik,  ojizlik)  –  bo‘shliq 

(fazo),  borlik  (biror  narsaga  egalik,  mavjudlik)  –  borliq (dunyo, koinot), otalik (otaga 

xos,  otalik  burchi)  –  otaliq  (otaliqqa  olish),  tog‘lik  (tog‘da  yashaydigan  kishi)  – 

tog‘liq  (tog‘li  joy),  oqlik  (belgi  oti)  –oqliq  (sut,  qatiq),  og‘alik  (akalik)  –  og‘aliq 

(amal  nomi).  Misollarimizda  -lik  va  -liq  qo‘shimchalari  ma‘noni  farqlash  uchun 

xizmat  qilgan.  Bundan  tashqari,  -li  va  -lik  qo‘shimchalari  yordamida  ham  so‘zlar 

yozuvda  farq  qilinadi:  bolali  (bolasi  bor  kishi)-  bolalik  (yoshlik,  bolalik  vaqti), 

belbog‘li  (belbog‘i  bor  kishi)-  belbog‘lik  (belbog‘  bo‘ladigan  mato),  kiyimli  (kiyimi 

---

 

- 18 - 

bor  kishi)-  kiyimlik  (kiyim  bo‘ladigan  mato),  tog‘li  (tog‘li  joy)-  tog‘lik  (tog‘likda 

yashovchi), onali  (onasi bor)- onalik (onalik  mehri)  va boshqalar.