O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'lim vazirligi a. Qodiriy nomli jizzax davlat pеdagogika instituti pedagogika – psixologiya fakul`teti

 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
KIRISH 
 
Taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdang yetuk odamlar hal qiladiyu aqliy 
zakovat va ruhiy – ma’naviy salohiyat ma’rifatli insonning ikki qanotidir. Ana shu 
vazifa mutaxassislar yetishtiradigan kab-xunar kollej, Oliy o’quv yurtlari 
zimmasiga ta’lim-tarbiya ishlarini xozirgi davr. Talablariga muofiq yanada 
takomillashtirish bo’yicha g’oyat muhim majburiyatlarini yuklaydi.
“Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy 
vazifalaridan biri o’quvchilarni kasb-xunarga yo’naltirish ishlari samaradorligini 
oshirishdan iborat. Maktablarda kasb-xunarga yo’naltirish ishlarini o’quvchlarning 
yosh xususiyatlarini inobatga olgan xolda kichik yosh davridan boshlab amalga 
oshirish maqsadga muvofiqdir. Shu nuqtai nazardan 2007 yil 5 fevralda Halq 
ta’limi vazirligining “Umumta’lim maktablarida uzluksiz kasb-hunarga 
yo’naltirish dasturini amalga joriy etish to’g’risida”gi 35 sonli buyrug’i qabul 
qilindi. Mazkur buyruqa umumta’lim maktablarida uzluksiz-hunarga yo’naltirish 
dasturini 2007-2008 o’quv yilidan boshlab belgilangan tartibda amalga joriy etish 
ko’rsatib o’tildi.
Alohida yordamga muhtoj bolalarning ta’lim - tarbiyasi va reabilitatsiya 
jarayonlarini islox qilib borish rivojlanish darajasidan qa’tiy nazar har bir davlat va 
jamiyat oldida turgan masaladir. Jumladan Respublikamizda nogironlarni ijtimoiy 
himoyalash, o’qitish, tarbiyalash masalalari davlat siyosati darajasiga ko’ratilgan. 
O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim-to’g’risida”gi Qonuni hamda davlatimiz 
tomonidan 1992 yil ratifikatsiya qilgan BTMning “Bolalar huquqlari to’g’risida”gi 
Konvensiyasiga nogiron bolalarning alohida parvarish, ta’limdan foydalanish, 
munosib turmush kechirish xuquqlariga egaligi e’tirof etilgan, ma’lumki, xozirgi 
kunda bolalidan yoki hayoti davomida u yoki bu ta’sirlar sababli nogiron 
hisoblangan shaxslar ta’limda alohida e’tiborga muxtoj yoki imkoniyati 
cheklangan deb yuritilmoqda. Bu toifa bolalar, o’smir va kattalaring ta’limi, 
tarbiyasi umumiy pedagogikaning barcha qonuniyatlariga asaoslangan mustaqil fan 

---

sifatida tadbiq qilinadi, rivojlanadi. Ushbu bo’limning mazmuni orqali. Sizga Kar 
o’quvchilar ta’lim-tarbiyasi, ijtimoiy reablitasiyasi yuzasidan umumiy nazariy va 
amaliy bilim ko’nikma hamda malakalarini egallashga imkoniyat yaratiladi.
Eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalarning eshitishdagi buzilishlar olimlar 
tomonidan juda chuqur o’rganilgan bo’lib, ular uch turdagi toifaga bo’linadi.
1.
Neyman tasnifi. 
2.
Prebrajenskaya tasnifi 
3.
Boskis tasnifi. 
I. Neyman bolalarni audialogik ko’rigi natijalariga asoslanib, ularning ikkita 
guruhga bo’lgan.
1. Zaif eshituvchilar. 
2. Karlar (nutqi rivojlanmaganlar). 
A.V.Neyman audiometriya natijalariga ko’ra eshitish qobiliyatining 
saqlanganligiga qarab 4 ta darajaga bo’ldi. Shundan 1-2-3 darajalari zaif 
eshituvchilar hamda ya’ni karlik va zaif eshitishning chegarasi. Zaif eshitish 
darajalari quyidagicha tasnif qilingan.
1- daraja 50 detsibalgacha tovushlarni eshitadi.
2-daraja 50-70 detsibalgacha eshitadi. 
3-daraja 70-80 detsibalgacha eshitadi. 
4-daraja 80-undan yuqori detsibal, ya’ni karlikka yaqin. 
Kar bolalar tovush to’linlar tebranish darajasiga qarab 4 guruhga bo’lingan. 
1 – guruh 125-250 gers tebranishdagi tovushni eshitadi (eng og’ir). 
2- guruh 125-2500 gers 
3- guruh 125-1000 gers eshitadi (eng yengil darajadagi karlik). 
II. Professor Preobrajenskaya karlikning pedagogik tasnifini bergan bo’lib, u 
ko’proq zaif eshituvchilikni tasniflashda, tashxis qilishda beriladigan tovush 
signallarini u qancha masofadan va qanday qabul qilishiga asoslanadi.