|
1.O‘zbekiston iqtisodiyotining jahon xo’jaligida tutgan o‘rni.
Mamlakatimiz iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o'zgarishlar alohida e’tiborga loyiqdir. Ma’lumki, bizga sobiq sovet tizimidan bir tomonlama rivojlangan, faqat xomashyo yetishtirishga yo'naltirilgan, paxta yakkahokimligi halokatli darajaga chiqqan, ishlab chiqarish va sotsial infratuzilmasi o'ta qoloq, aholi jon boshiga iste’mol ko'rsatkichi eng past bo'lgan iqtisodiyot meros bo'lib qolgan edi. Shuni e’tiborga oladigan bo'lsak, iqtisodiyotimizda tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish respub- likamiz uchun muhim strategik ahamiyatga ega bo'ldi.
XX asr 90-yillarining birinchi yarmida sobiq Ittifoq respublikalaridagi aksariyat sanoat korxonalari faoliyatining to‘xtab qolishi va ularning bankrotga uchrashi xomashyo va butlovchi qismlarga bo‘lgan buyurtmalarining kattagina qismidan mahrum bo‘lgan O'zbekiston sanoat korxonalarining faoliyatiga salbiy ta’sir ko'rsatdi. Bunday vaziyat tarkibiy qayta qurishlar, sanoatni diversifikatsiya qilish va eksport bozorlarini yangitdan belgilab olish ni talab etadigan davr mobaynida sanoat ishlab chiqarishining yalpi ichki mahsulotdagi ulushining vaqtincha kamayishiga olib keldi.
Iqtisodiyot tarmoqlarini sanoat asosida tashkil etish, modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash bo'yicha muhim investitsion dasturlar ishlab chiqildi.
1990-2013-yillarda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar mamlakatimizda sanoatning avtomobilsozlik, neft va gaz-kimyo, temiryo'l mashinasozligi kabi yangi tarmoqlarning yaratilishi 2013-yilga kelib sanoat mahsulotlari umumiy hajmining o'sishi hamda YalM tarkibida sanoat ulushining 24%ga yetishini ta’minladi (15.2.1-jadval).
Yalpi ichki mahsulotning iqtisodiyot tarmoqlari bo'yicha tarkibi (foiz hisobida)
15-2.1jadval
|
1990-y.
|
2000-y.
|
2005-y.
|
2010-y.
|
2012-y.
|
2013-y.
|
Jami
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Sanoat
|
17,6
|
14,2
|
21,2
|
23,9
|
24,0
|
24,2
|
Qishloq xo'jaligi
|
33,4
|
30,1
|
26,3
|
18,0
|
17,5
|
17,6
|
Qurilish
|
5,8
|
6,0
|
4,8
|
6,5
|
5,9
|
6,0
|
Transport va aloqa
|
5,2
|
7,7
|
10,5
|
11,5
|
11,9
|
12,0
|
Savdo
|
4,5
|
10,8
|
8,8
|
9,2
|
8,6
|
8,5
|
Boshqalar
|
22,2
|
18,7
|
17,7
|
21,7
|
24,4
|
23,8
|
Sof soliqlar
|
11,3
|
12,5
|
10,6
|
9,2
|
7,7
|
8,0
|
Manba: O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasi materiallari asosida luzilgan.
1990—2013-yillarda sanoat va xizmatlar sohasining barqaror o'sishi tufayli qishloq xo'jaligining mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 33,4 %dan 17.6%ga tushdi. Ushbu ko'rsatkich bo'yicha milliy iqtisodiyotimiz qishloq xo'jaligining YalM tarkibidagi ulushi 10%dan oshmaydigan, dunyoning jadal rivojlanayotgan mamlakatlariga yaqinlashib bormoqda.
Milliy iqtisodiyot tarkibida yuz berayotgan sifat o'zgarishlarning yana bir muhim jihati — xizmat ko'rsatish sohasining jadal rivojlanishidir.
Mustaqillik yillarida hizmatlar tarkibida deyarli yangi bo'lgan zamonaviy bank tizimi, audit, sug'urta, lizing, konsalting, mobil va videotelefon xizmatlari, Internet kabi xizmat ko'rsatish sohalari paydo bo'ldi. Agar xizmatlar ulushi 1990-yili yalpi ichki mahsulotda 33,8 %ni tashkil etgan bo'lsa, ushbu ko'rsatkich 2000-yilda 45 %, 2013-yilga kelib esa 45,2 %ga yetdi.16
O'tish davrining murakkab sharoitida makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash maqsadida iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlari, xususan, neft, gaz, oltin qazib olish, rangli metallurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoatini jadal rivojlantirish uchun davlat barcha shart-sharoitlarni yaratib berdi. Natijada chuqur sifat o'zgarishlari ro'y berdi va O'zbekiston sanoatining tarmoq tarkibi diversifikatsiyalashdi va mutanosiblashdi.
III.2.O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining tarkibi va rivojlanish dinamikasi
Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarini erkinlashtirish borasida chuqur islohotlar amalga oshirilishi natijasida tashqi savdoning geografik va tovar tarkibida jiddiy ijobiy o’zgarishlar yuz berdi. O’zbekiston bugungi kunda 45 dan ortiq mamlakatlar bilan ikki tomonlama savdo aloqalariga ega. Mamlakat tashqi savdo aylanmasi 1990-yildagi 0,8 mlrd. dollardan 2013-yilda 28,9 mlrd. dollar hajmiga yetdi, ya’ni 36,1 martaga oshdi. Ayni vaqtda tovarlar va xizmatlar eksporti 24,3 martaga, import 38,3 martaga ortib, tashqi savdo balansida 0,07 mlrd. dollarlik saldodan 1,3 mlrd. dollarlik ijobiy saldoga erishildi.(15.3.1-diagramma)
15.3.1-diagramm. O’zbekiston tashqi savdo aylanmasi hajmining o‘sishi, mlrd. doll.
Do'stlaringiz bilan baham: |
