O‘zbekisтon respublikasi

Yuk ko‘tarish-tushirish mexanizmlari elementlarini xavfsizlikka hisoblash

Yuk ko‘tarish - tushirish ishlarida ishlatiladigan texnikalardan xavfsiz foydalanish po‘lat arqonlar, zanjirlar, ilgaklar va boshqa yuk ko‘tarish elementlarini yukning massasi, shakli va boshqa xususiyatlariga, hamda gabarit o‘lchamlariga bog‘liq ravishda qanaqa darajada to‘g‘ri tanlanishiga bog‘liq bo‘ladi. Yuklarni bog‘lash yoki ilgaklarga osish uchun turli toifadagi arqonlardan foydalaniladi. Ma’lum og‘irlikdagi ( Q ) yuk ta’sirida har bir tarmoq (qanot,

stropalar) arqonlarining tortilishidan yuzaga keladigan zo‘riqish S quyidagi ifodadan aniqlanadi [34, 35], N:
S  Q / n  cos , (7.8)
bu yerda: Q – ko‘tariladigan yuk og‘irligi, N;
n – arqon qanotlari (stropalari) soni;
 – arqon qanotlarining vertikal tekislik bilan hosil qilgan burchaki, grad. Arqonning cho‘zilishdagi ruxsat etilgan kuchlanishi ( S_r ) ma’lum bo‘lsa,
bunday arqonlar uchun ruxsat etilgan maksimal yuk og‘irligi quyidagicha aniqlanadi (7.18 – rasm), N:

bu yerda:
Q  (n  S_r ) / K ^o , (7.9)
K ^o – arqonning vertikal tekislikka nisbatan qiyalik burchagiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient.

Koeffitsient
K ^o arqonning vertikal tekislikka nisbatan qiyalik burchagi mos

holda: burchak 0° bo‘lganda – 1; burchak 30° bo‘lganda – 1,15; burchak 45° bo‘lganda – 1,42; burchak 60° bo‘lganda – 2,0 ga teng bo‘ladi.

17. 
    – rasm. Yuklarni ilishdagi geometrik nisbatlar va arqonlardagi zo‘riqishlarni aniqlash:
    

a - ikki qanotli arqon (stropa); b - to‘rt qanotli arqon (stropa); qanotlar orasidagi burchak bo‘yicha: 1- tavsiya qilinadigan hudud; 2 - tavsiya qilinmaydigan hudud.

Yuklarni ko‘tarishda bog‘lash maqsadida po‘lat yoki penka (mayda teshikchali olov bardosh mineral material) arqonlar ishlatiladi. Penka arqonlar faqat cho‘zilishga hisoblanadi, N:

S  (d ² _у ) / 4 , (7.10)
bu yerda S – arqonga tushuvchi zo‘riqish, N;
d – arqon diametri, sm;
 _у – uzilish bo‘yicha shartli ruxsat etilgan kuchlanish, N/sm².

Hisoblashlarda smolalangan arqonlar uchun  _у =900 N/sm², smolalanmagan arqonlar uchun  _у = 1000 N/sm² teng deb qabul qilinadi.
Ushbu ruxsat etilgan kuchlanishlar asosida arqonlar uchun ruxsat etiladigan zo‘riqish quyidagi ifodalardan aniqlanadi, N:

• 
  smolali arqonlar uchun
  
• 
  smolalanmagan arqonlar uchun
  

S  0,705d ² , (7.11)
S  0,785d ² , (7.12)

Po‘lat arqonlar ustida asosan tekshirish hisoblashlari olib boriladi. Hisoblash quyidagi ifoda yordamida amalga oshiriladi, N:

S  P_у / K , (7.13)
bu yerda S – arqondagi zo‘riqish, N;
P_у – arqonning to‘la uzilish kuchlanishi, N;


K – po‘lat arqonning mustahkamlikka zaxira koeffitsienti: qo‘lda harakatlantiriluvchi yuk ko‘tarish mexanizmlari arqonlari uchun K =4,0; mashinali yuk ko‘tarish mexanizmlari arqonlari uchun esa K =5,0...6,5.
Po‘lat arqonlarning texnikaviy tavsiflari diametri va toifasiga bog‘liq ravishda quyidagi jadvallarda keltirilgan (7.4 va 7.5 – jadvallar)
Yuk ko‘tarish mexanizmlaridagi barabanlarning eng kichik diametrlariga arqon diametriga bog‘liq ravishda chegara qo‘yilgan. Bu chegaralash arqonning barabanga o‘ralish vaqtida unda ortiqcha zo‘riqishlar va mexanik nuqsonlar yuzaga kelishining oldini olish uchun qo‘yiladi.
Yuk ko‘tarish mexanizmlaridagi barabanning eng kichik ruxsat etilgan diametri quyidagicha aniqlanadi, mm:
D  d (e  1) , (7.14)
bu yerda D – baraban diametri, mm:
d – arqon diametri, mm;
e – yuk ko‘tarish mashinasining toifasi va ish rejimiga bog‘liq koeffitsient (7.2 – ilova).

4. 
   – jadval