O‘zbekisтon respublikasi

Тransport vositasining harakatlanish ustivorligi. Тransport vositalarining harakatlanish ustivorligini ta’minlash asosiy xavfsizlik talablaridan hisoblanadi. Harakatlanish yo‘nalishidagi yo‘llarning bo‘ylama va ko‘ndalang nishabliklari, yo‘ldagi bo‘ylama va ko‘ndalang notekisliklar ham transport vositalari uchun xavfli holatlarni yuzaga keltiradi, ya’ni ag‘darilib ketish holatlarini sodir qilishi mumkin.
Тransport vositalarining harakatlanishida: harakatlanish yo‘nalishi bo‘yicha ustivorlik; ag‘darilishga ustivorlik (bo‘ylama va ko‘ndalangiga) va yon tomonga surilib ketishga ustivorliklar farqlanadi.
Bo‘ylama nishabliklarda transport vositasining tormoz tizimi ishdan chiqishi va boshqa texnik holatlar sababli boshqarish yo‘qolishi, va natijada, avariya holatlari sodir bo‘lishi mumkin. Bunga qarshi transport vositalariga turli ballast yuklar osiladi.
Ko‘ndalang nishabliklarda esa transport vositasining ko‘ndalang ustivorligi yo‘qolib ag‘darilish holatlari sodir bo‘ladi [35]. Quyidagi 7.2 – rasmda g‘ildirakli transport traktoriga ko‘ndalang nishablikda ta’sir qiluvchi kuchlar sxemasi keltirilgan. Тransport vositasining ag‘darilishi traktorning chap g‘ildirakida

tuproqning normal reaksiyasi
R_ch =0 bo‘lganda sodir bo‘ladi. Ag‘darilish o‘qi O₂

nisbatan tuzilgan momentlar tenglamasidan turli transport vositalari uchun ko‘ndalang nishablikning chegaraviy statik burchakini ( _st ) aniqlash mumkin. Bu burchak quyidagi ifodadan aniqlanadi:

tg

bu yerda B – traktor koleyasi, m;

 ^{0,5В  m} , (7.2)
st _ho

m – og‘irlik markazining siljishi, m;
h_o – og‘irlik markazining balandligi, m.
Тurli transport vositalari uchun ko‘ndalang nishablikning chegaraviy statik
burchaki ( _st ) aniqlagan: to‘rtta g‘ildirakli traktorlar uchun – _st =40...50⁰; uchta

g‘ildirakli traktorlar uchun –
_st =30...35⁰; avtomobillar uchun –
_st =35⁰.

Тransport vositasining harakatlanishi vaqtida yo‘lning burilishlari ham xavfli joylar hisoblanadi. Burilishlarda xavfsiz harakatlanish tezligini tanlash katta ahamiyatga ega. Bu tezlik, transport vositasi parametrlari va yo‘lning burilish radiusiga bog‘liq holda aniqlanadigan, kritik tezlik deb ataluvchi tezlikdan kichik bo‘lishi kerak, m/s:

bu yerda B – traktor koleyasi, m;

_kr 
, (7.3)

R – yo‘lning burilish radiusi, m;
h_o – traktor og‘irlik markazining balandligi, m;
g – erkin tushish tezlanishi, m/s².
Yuqoridagi ifodadan ko‘rinib turibdiki, yo‘l burilishlarida xavfsizlikni yuksaltirish uchun traktorlarning koleyasini va burilish radiusini oshirish, traktor og‘irlik markazini esa pasaytirish lozim.

2. 
   – rasm. G‘ildirakli transport traktoriga ko‘ndalang nishablikda ta’sir qiluvchi kuchlar sxemasi (belgilanish matnda).
   

4.