O‘zbekisтon respublikasi

Elektr uskunalari ishlatiladigan xona va hududlarning yong‘in va portlash xavfi bo‘yicha sinflanishi

1. Qurilish materiallari va moddalarining yonishga bo‘lgan xususiyatlari

Elektr uskunalarining buzuqligi va ularni noto‘g‘ri ishlatish mamlakatimizda sodir bo‘layotgan yong‘inlarning 20...25 % sababchi bo‘lmoqda.

Elektr uskunalarida yong‘in chiqish va portlash sodir bo‘lishining sabablari ustida qisqacha to‘xtab o‘tamiz. Bunda o‘chirgichlar va transformatorlardagi izolatsiyalovchi moylar, izolatsiyalovchi rezina, plastmassalar, loklar, kabellarning qog‘oz va polietilen izolatsiyalari, generator va sinxron kompensatorlarni sovitish uchun ishlatiladigan moylar yonuvchi hisoblanadi.
Elektr uskunalarida o‘t chiqish va portlashga quyidagilar asosiy sabab bo‘ladi: elektr tarmoqlardagi, mashinalar va uskunalardagi qisqa tutashuvlar; o‘ta yuklanish toklari; o‘tish qarshiliklari katta bo‘lganligi sababli tok o‘tkazuvchi qismlar ulangan joylarining qizishi; elektr yoy va uchqunlar; elektr qabul qilgichlar yonida qarovsiz qoldirilgan yonuvchi materiallarning alangalanishi va boshqalar.
Yong‘in xavfsizligi nuqtayi-nazaridan yonishga bo‘lgan xususiyatlari bo‘yicha barcha ishlatiladigan materiallar va moddalar 3 ta guruhga bo‘linadi: 1) yonmaydiganlar; 2) qiyin yonadiganlar; 3) yonadiganlar [34, 46, 47].
Yonmaydiganlar guruhiga normal sharoitda, 900 ºC gacha temperaturali ochiq alanga ta’sirida alangalanmaydigan, tutamaydigan va ko‘mirga aylanmaydigan modda va materiallar kiradi. Masalan, bu guruhga granit, qum, pishirilgan va silikat g‘isht, po‘lat, beton, temir-beton konstruksiyalar va boshqalar kiradi.
Qiyin yonadiganlar guruhiga ochiq alanga va yuqori temperatura ta’sirida alangalanadigan va tutaydigan modda va materiallar kiradi. Ular faqat alanga manbai bo‘lsagina yonishda davom etadilar, manba yo‘qolsa yonish ham to‘xtaydi. Bu guruhga quruq gips suvoq, asfaltbeton, voylok, penoplast va boshqalar kiradi.
Yonadiganlar guruhiga ochiq alanga yoki yuqori temperatura ta’siri ostida alangalandigan va yondiruvchi manba yo‘qolganda ham yonishda davom etadigan
modda va materiallar kiradi. Тurli yog‘ochlar, asfalt, bitum, qog‘oz va boshqa juda ko‘p modda va materiallar shu guruhga kiradi.
Bino va inshootlarning konstruktiv elementlari yong‘in vaqtida o‘zlarining ko‘tarib turuvchanlik, to‘sib turuvchanlik va boshqa xususiyatlarini saqlab turishi “olovga chidamlilik” deb aytiladi. Konstruktiv elementlarning “olovga chidamlilik chegarasi” degan kattalik mavjud bo‘lib, u soatda o‘lchanadi. Elementlarning olovga chidamlilik chegarasi ular ustida olov bilan sinov o‘tkazilib aniqlanadi. Masalan, g‘isht devorniki 5,5 soatga, temirbeton ustunniki 3,5 soatga, himoyalanmagan metall konstruksiyaniki 0,25 soatga va suvalgan yog‘och devorniki esa 1 soatga tengligi aniqlangan.
Suv va qishloq xo‘jaligida quriladigan bino va inshootlar konstruktiv elementlarining yonuvchanlik va olovga chidamlilik chegarasi bo‘yicha 5 ta darajaga bo‘lingan:

1. 
   daraja. Bu darajaga kiruvchi bino va inshootlarning hamma konstruktiv elementlari yonmaydigan va juda katta olovga chidamlilik chegarasiga (0,5...2,5 soat) ega materiallardan qilingan bo‘ladi.
   
2. 
   daraja. Bu darajaga kiruvchi bino va inshootlarning hamma konstruktiv elementlari yonmaydigan, lekin olovga chidamlilik chegarasiga kichikroq (0,25...2,0 soat) bo‘lgan materiallardan qilingan bo‘ladi.
   
3. 
   daraja. Bu darajaga kiruvchi bino va inshootlarning konstruktiv elementlari yonmaydigan va qiyin yonadigan materiallardan qilingan bo‘ladi.
   
4. 
   daraja. Bu darajaga kiruvchi bino va inshootlarning konstruktiv elementlari qiyin yonadigan materiallardan qilingan bo‘ladi.
   
5. 
   daraja. Bu darajaga kiruvchi bino va inshootlarning konstruktiv elementlari yonadigan materiallardan qilingan bo‘ladi.
   

2.