O‟zbekiston respublikasi

Yurakning ish sikli va fazalari.

Xar bir minutda yurak miokardi 75 marta kisqarib bo`shashganda uning bir ish sikli - sistolasi, diastolasi va pauzasi -0, 8 s davom etadi, Yurakning qisqarishi bo`lmalar sistolasidan boshlanadi, u O,1 s
davom etadi. Shu vaqt ichida bo`lmalardagi bosim 5-8 mm simob ustuniga ko`tariladi. Bo`lmalarning sistolasi tugagach, qorinchalar sistolasi boshlanadi. Uning davomiyligi 0,33 s. qorinchalar sistolasi bir necha davr va bosqichga bo`linadi. qoriichalar sistolasining boshlanishiga miokard tolalarining taranglaishshi xosdir. O, 08s. davom etuvchi bu davr taranglanish davri deyiladi. U tolalarniig asinxron qisqarishi bilan boshlandi. Asiyaxron qisqarish bosqichi 0, 05 s davom etadi. Tolalarning bir qismi kisqarib, qolganlari bushashganidan asinxron bosqichda qorinchalar bo`shlig`idagi bosim taxminan 0 bo`ladi. qo`zg`alish xamma tolalarga tarqalib, ularni qisqartirganda koriichalardagi bosim keskin ortadi va chap qorinchada 70-90 mm simob ustunigacha, o`ng qorinchada 15-20 mm simob ustunigacha ko`tariladi. Bosimning bu o`zgarishi 0, OZsdavom etuvchi izometrik qisqarish bosqichida kuzatiladi.
Bosimning qorinchalar bo`shlig`ida oshishi natijasida atrio-ventrikulya qopqoqlar tezda yopiladi. Ayni vaqtda yarim oysimon qopqoqlar ham yopik bo`ladi. Demak qorinchalar bo`shlig`i berk bo`lganidan undagi qonning xajmi o`zgarmaydi, qisqarish izometrik turda bo`lgani uchun tolalarning tarangligi ortadi va qon bosimi chap qorinchada s. u. 120mm gacha, o`ng qorinchada s. u. 25mm gacha ko`tariladi. Bu bosim aorta va o`pka arteriyasida qon bosimidan yuqori bo`lgani uchun yarim oysimon qopqoqlar ochiladi va 0,25sga teng bo`lgan qonning xaydalish davri boshlanadi. Xaydalish davrining boshida qorinchalardagi bosim orta boradi. Natijada aorta va o`pka arteriyasiga qon juda tez oqib chiqadi, qorinchalarning xajmi tezda kichiklashadi. Bu qonning 0,12s davom etuvchi tez xaydalish bosqichidir. Undan keyin qorinchalar miokardi qisqarishi sustlashadi, qon oqimi sekinlashadi. Bu qonning sekin xaydalish bosqichi 0, 13s davom etadi.
Qorinchalar bo`shlig`ida qon bosimining kamyib ketishi qonning orqaga qorinchalar tomon oqishiga sabab bo`ladi. Ammo bu oqim yarim oy qopqoqlarga uriladi va ularni yopadi. Shuningdek juda qisqa vaqt ichidahamatrio-ventrikulyar,hamyarim oy qopqoqlar yopiq turadi. Keyin qorinchalar bushashib, xajmi ortadi, shunda atrio-ventrikulyar qopqoqlar ochilib qonga to`la boshlaydi. Yurakning umuimy distololasi boshlanadi. qorinchalar diastolasi 0, 47s davom etadi. U ham bir necha davr va bosqichlarga bo`linadi.
Yurakdagi mexanik hodisalar. Yurak tonlari, yurak zarbi.
Yurakning qo`zg`alishi elektr potensiallarni xosil kilsa, uning qisqarishi yurak zarbini va tonlarini yuzaga chiqaradi.
Odatda chap tomondagi beshinchi qovurg`a oralig`iga qo`lni bosilsa, yurak zarbini sezish mumkin.
Bu zarb sistola vaqtida yurak xolatining o`zgarishidan paydo bo`ladi.
Yurak kisqarar ekan, deyarli kat-gik bo`lib qoladi va chapdan o`ngga sal buriladi, chap qorincha ko`krak nafasiga urilib uni bosadi. Ana shu bosim zarb bo`lib seziladi.
Yurak ishlab turganda o`ziga xos tovushlar eshitiladi, bu tovushlar yurak tonlari, deb ataladi. Ularni stetaskop yog`damida eshitish, fonokardiograf yog`damida magnit tasmaisga yozib olish mumkin.
Yurakning birinchi toni qorinchalar sistolasida eshitilganidan u sistolalik ton deb ataladi. Bu ton cho`zikrok, bug`ik va past bo`ladi. Birinchi toy tavaqali qopqoqlar bilan pay iplari tebranishining va qorinchalardagi muskullarning qisqarishidan kelib chiqadi. Ikkinchi ton qorinchalar diastolasiga mos keladi va diastolik ton, deb ataladi. Bu ton kalta va baland bo`lib, yarim oy qopqoqlar yopilganda paydo bo`ladi.
Fonendoskop yog`damida yurak qopqoqlarini aloxida-aloxida eshitish mumkin. Ikki tavaqali qopqoq yurak cho`qqisida yaxshi eshitiladi. 1U-U qovurg`alar tish suyagiga yopishgan joy o`rtasida esa uch tavaqali qopqoqni eshitgan kulay, tish suyagining o`ng tomonida 2 qovurg`alar oralig`ida aorta qopqog`i, shu qourg`a oraligida, chap tomonda, o`pka arteriyasi qopqog`i yaxshi eshitiladi.
Yurak ishlab turgan vaqtida otilib chiqayotgan qonning sistolalik va minutlik (daqiqa) xajmlari ajratiladi. Odamning to`xtovsiz ishlaydigan yuragi arteriyasiga bir kecha-kunduzda 10 tonnaga yaqin, bir yilda-4000 t, umr mobaynida-300000t, qonni xaydab chiqaradi. Bu tonnalar yurakning xar sistolasida yurakdan chiqadigan qonning xajmi 65-70ml teng. Bu xajm sistolik xajm deyiladi.
Odamning yuragi tinch xolatda bir minutda 70-75 marta uradi. Demak, 1 -minutda yurak 4,5- 5,0 l qonni xaydaydi. Bu minutlik xajmini tashqil qiladi. Yurakning minutlik xajmi jismoniy faoliyat davrida 5-6 martaga ortishi mumkin,