O‟zbekiston respublikasi

Silliq va tishli tetanus. Tetanusni sun‘iy yo‗l bilan yuzaga chiqarish uchun muskulga ta‘sirotlar summatsiya ro‗y beradigan interval bilan ketma-ket beriladi. Ta‘sirotlar chastotasi bir qadar kamroq bo‗lsa, tishli tetanus kelib chiqadi, chastota katta bo‗lsa, silliq tetanus olinadi (144- va 145-rasmlar).

Muskullarning ishi va kuchi

Muayyan kuchli ta‘sirot berilganda muskulning qisqarish (kaltalanish) darajasi uning morfologik xossalariga ham, fiziologik holatiga ham bog‗liq. Uzun muskullar kalta muskullarga nisbatan kuchliroq qisqaradi. Muskul o‗rta-miyona cho‗zilganda qisqarish effekti oshadi, muskul ko‗proq cho‗zilganda uning qisqarishi susayadi. Uzoq ishlash natijasida muskul charchab qolsa, qisqarish kuchi kamayadi.
Muskul kuchini o‗lchash uchun u ko‗tara oladigan maksimal yuk aniqlanadi. Bu kuch juda katta bo‗lishi mumkin. Masalan, itning jag‗ muskullari gavda vazniga nisbatan 8,3 baravar ortiq yukni ko‗tara olishi aniqlangan. Odam oyoq uchida turib elkasida qancha yuk ko‗tara olishiga qarab boldir muskullarining kuchi haqida fikr yuritishadi.
SHaroit birday bo‗lganda muskul kuchi uning uzunligiga emas, balki ko‗ndalang kesimiga bog‗liq: muskulning fiziologik ko‗ndalang kesimi, ya‘ni muskuldagi hamma tolalar ko‗ndalang kesimlarining yig‗indisi qancha katta bo‗lsa, u ko‗tara oladigan yuk o‗shancha katta bo‗ladi.
Tolalari uzunasiga yotgan muskullardagina fiziologik ko‗ndalang kesim geometrik ko‗ndalang kesimga mos keladi; tolalari qiyshiq yotgan muskullarda tolalar ko‗ndalang kesimlarning yig‗indisi muskulning geometrik ko‗ndalang kesimidan ancha ortiq bo‗lishi mumkin. SHu sababli tolalari qiyshiq yotgan muskulning kuchi tolalari uzunasiga yotgan xuddi shunday qalinlikdagi muskulning kuchidan ancha ortiq bo‗ladi. Har xil muskullarning kuchini taqqoslab ko‗ra bilmoq uchun muskul ko‗tara oladigan maksimal yuk fiziologik ko‗ndalang kesimning kvadrat santimetrlari soniga bo‗linadi. Muskulning absolyut kuchi shu tariqa hisoblab topiladi. 1 sm² ga kg hisobida
ifodalangan absolyut kuch odamning boldir muskulida 5,9, elkaning bukuvchi muskulida 8,1, chaynov muskulida 10, elkaning ikki boshli muskulida 11,4, elkaning uch boshli muskulida 16,8, silliq muskullarda 1 ga teng.
Tolalari uzunasiga yotgan muskullarga m.sartorius, tolalari qiyshiq yotgan muskullarga mm. intercostalis misol bo‗la oladi. Odam va sutemizuvchilardagi muskullarning aksarisi patsimon tuzilgan. Patsimon muskulning fiziologik ko‗ndalang kesimi katta, shuning uchun ham kuchi ortiq.
Muskul ishi u ko‗targan yukning muskulning qisqarish kattaligiga ko‗paytmasi bilan o‗lchanadi, ya‘ni kilogrammometrlar yoki grammsantimetrlar bilan ifodalanadi.
Muskul ko‗taradigan yuk bilan u bajaradigan ish o‗rtasida quyidagi bog‗lanish mavjud. Muskul yuksiz qisqarsa, uning bajaradigan tashqi ishi nulga teng. YUk oshirilgai sayin muskul ishi avval ko‗payadi-da, so‗ngra sekin-asta kamayadi. Muskul ko‗tara olmaydigan darajada juda katta yuk bo‗lsa, muskul ishi nulga teng bo‗lib qoladi. YUkning kattaligi, muskulning kaltalanish darajasi va bajaradigan ishining miqdori o‗rtasidagi munosabatlar 149-rasmda ko‗rsatilgan. Bir qadar o‗rtacha yukda: bu holda 200—250 g yukda muskulning ko‗proq ish bajarishi rasmdan ko‗rinib turibdi.
YUk o‗rtacha bo‗lgayada ham vaqt birligidagi ish miqdori bilan o‗lchanadigan muskul quvvati maksimal darajaga etadi. SHu sababli muskul ishi va quvvatining yuk (nagruzka) ga bog‗liqligi o„rtacha nagruzkalar qoidasi deb ataladi.