O`zbekistоn respublikasi

Муртак халтанинг тузилиши ва ривожланишидаги бузилишлар. Муртак халтанинг ривожланишида табиий шароитда ўсимлик учун ноқулай об-ҳаво шароитлари шунингдек, ионлашган нурлар, кимёвий моддалар, юқори ёки паст ҳароратнинг таъсирида ҳам ўзгаришлар содир бўлиши мумкин. Муртак халтанинг бундай анамол-нуқсонли тарзда ривожланиши гаплоид, полиплоид ва гибрид дурагай ўсимликларда ҳам рўй беради. Таъсир этадиган салбий омиллар қандай бўлишига қарамай, улар стерил муртак халтани ҳосил бўлишига ёки уни етарли даражада ривожланмаслигига олиб келади. Муртак халтани ҳосил бўлишидаги ўзгаришлар унинг юзага келишини дастлабки даври макроспораларнинг мейоз бўлинишида ёки кейинроқ муртак халтадаги ҳужайраларни табақалашувлари амалга ошадиган даврларда ҳам содир бўлади.
Макроспорагенез жараёнидаги ўзгаришлар сабабли мейоз бўлинишда бивалентлар ҳосил бўлиши билан бирга поливалентлар ҳам юзага келади, бунинг натижасида турли хромосомалар сонига эга бўлган ядро ва микро ядро пайдо бўлади. Микро ядролар бир ёки бир нечадан макроспорага тушади, шу сабабли унда бир нечтадан ядро бўлиб қолади. Баъзан макроспоранинг қўшимча ҳужайралари ҳам юзага келади. Қисман муртак халтадаги макроспораларнинг сони меъёридаги миқдордан ҳам кам бўлади.
Мейоз бўлинишнинг бузилиши, ўзгаришлари натижасида юзага келган макроспорадан ривожланаётган муртак халта одатда кўп ёки оз ядролиги туфайли у меъёридаги ҳолга эга эмас, бундай муртак халтада содир бўладиган табақалашувлар нотўғри рўй беради. Бунинг натижасида ҳосил бўладиган тухум ва антипод ҳужайралари мазкур ўсимликда меъёрдагидан фарқланади. Айрим ҳолларда муртак халтадаги ядролар табақалашмай қолганлиги сабабли ундаги ядролар тартибсиз ҳолатда кўринади.
Бир қатор ҳолатларда айниқса, гибрид ўсимликларда муртак халтани икки ва тўрт ҳужайрали босқичларида дегенерацияси рўй беради. Бу жараёнгача муртак халтани ривожланиши бир меъёрда рўй берган бўлса ҳам кузатилаверади. Муртак халтанинг дегенерацияси билан бир вақтда уруғ куртакда ҳам дегенерация содир бўлганлиги туфайли ўсимликда мева уруғининг ҳосил бўлиш миқдорлари камаяди.