Ozbekistonda menejmentning paydo bolish jarayonlari
Bugungi kunda juda ozgaruvchan muhitda kompaniyalar barqaror raqobatbardosh ustunlik yaratish maqsadida har doimgidan ham koproq manfaatdor tomonlarning idrokidan foydalanishga intilmoqda. Shunga kora, korporativ ijtimoiy mas'uliyat va korporativ e'tirof tushunchalari ham akademiklar va amaliyotchilar uchun ichki va tashqi manfaatdor tomonlar ta'sirini yuzaga keltirishi mumkin bolgan muhim ahamiyatga ega. Kopgina manfaatli tomon nuqtai nazarining kuchayib borayotganligini e'tirof etib, ushbu tadqiqot korporativ ijtimoiy mas'uliyat va mijozlar, xodimlar va investorlarning asosiy manfaatdor tomonlar ortasidagi munosabatlar ortasidagi munosabatlarda korporativ obro-e'tiborning vositachilik rolini organish orqali adabiyotga oz hissasini qoshishga harakat qilmoqda6.
6Investigating the mediating role of corporate reputation on the relationshipbetween corporate social responsi bility and multiple stakeholder outcomes
Talimotlar boyicha yondashuv:
-ilmiy boshqaruv talimot maktabi;
-mamuriy boshqaruv;
-insonlar orasidagi munosabat va hatti-harakat haqidagi fanlar;
-boshqaruv fani yoki miqdoriy uslublar.
Jarayon yondashuvi boshqaruvni uzluksiz boshqarish funksiyalarining
yigindisi sifatida organadi. 3.Tahliliy yondashuv. 4.Vaziyat yondashuvi.
Menejmentning tarixiy rivojlanish bosqichlari
Sotsiologlarning katta guruhi sanoat sotsiologiyasi sohasida tadqiqot olib boradilar. «ijtmoiy tizim» maktabi ozidan avvalgi maktablarga nisbatan keng qolamdagi muammolarni hal etishga, boshqaruv nazariyasini yaxlit holga keltirishga intiladi. Lekin boshqaruv nazariyasini tuzishga intilish uni hozirgi kapitalistik dunyo sharoitidan uzoqlashib ketishga va natijada uning unchalik keng yoyilmasligiga olib keldi.
Agar «klassik» maktab namoyondalari nizolarni moddiy ragbatlantirish yoki jixozlash yoli bilan, «inson munosabatlari» maktabi ishlab chiqarish jarayonini adolatli qilish yoli bilan hal qilishni taklif etgan bolsalar, «ijtimoiy tizimlar» maktabi mehmonxonada nizalarning mavjud bolishi uning tabiatidan kelib chiquvchi holat deb hisoblab, asosiy vazifa nizolar va ularning oqibatini yumshatishdan iborat deb takidlaydilar.
50-yillarning boshida menejment nazariyasi rivojlanishiga «yangi» maktab katta tasir korsatdi. U menejmentga aniq fanlar uslub va usullari - qarorlar qabul qilishni matematik modellashtirish, matematik mantiq, davturlash, iqtisodiy jarayonlarni
Quality & Quantity 2016
matematik modellashtirish usullarini joriy qilish bilan ajralib turadi. «Yangi»
maktabning eng yorqin namoyondalari - R.Akkof, L.Kleyn, V.Lyus va boshqalardir.
Bu maktabning shakllanishi kibernetika va jarayonlarni organish rivojlanishi bilan bogliqdir. Jarayonlarni organish zaxiralar, resurslar taqsimti, eskirgan uskunalarni almshtirish, maqbul ravishda rejalash tirishni boshqarishni matematik modellashtirish bilan bogliqdir. Keyinchalik «yangi» maktab tarkibida mustaqil fan - boshqaruv qarorlarini qabul qilish nazariyasi shakllandi. Xorijiy menejment rivojlanishining qisqa tavsifi boshqaruvni takomillashtirish yangi usullari va shakllarini izlash uzluksiz davom etganligidan dalolat beradi.
«Yangi» maktab - bu «ijtimoiy tizimlar» maktabining mantiqiy davomidir. Rossiyada boshqaruv fani XX asrning 20-yillaridan boshlab shakllana boshladi. Bu davrda mehnat va boshqaruv muammolariga bagishlangan onlab jurnallar, jumladan
«boshqaruvni tashkil etish», «Mehnatni tashkil etish», «Boshqaruv texnikasi»,
«Xojalik va boshqaruv» kabi oynomalar nashr qilindi, xorijiy ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqaruv boyicha mutaxassilar asarlari rus tiliga tarjima qilindi. 1921 yilda Markaziy mehnat instituti tashkil etildi.
Boshqaruv nazariya va amaliyotiga katta xissa qoshgan taniqli olim - Aleksey Kapitanovich Gastev (1882-1941) edi. Uning «Qanday ishlamoq kerak?», «Mehnat meyorlash va tashkil etish», «Mehnat qollanmalari», «Madaniyat qozgoloni»,
«Ishlab chiqarishni MMI usullari bilan tartibga solish» kitoblari nashr etildi. A.K.Gastev rahbarligi ostida MMI da mehnatni tashkil etishning yangi usullarini organish, loyihalash va joriy qilish, turli mutaxassislikka ega ishchilarni oqitishva malakasini oshirishning maqbul tizimini yaratish boyicha salmoqli ishlar amalgaoshirildi.
A.K.Gastev asarlari jeda katta ilmiy va amaliy ahamiyatga ega, u tomonidan ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalar hozirgi davrda ham dolzarbdir. Mehnatni ilmiy tashkil etish va boshqaruv fanining yana bir tashabbuskori - Platon Mixaylovich Korjensev (1881-1940). P.M.Korjensev 1923-1924 yillar davomida Butun Ittifoq mehnatni tashkil etish Kengashi prezidiumi azosi bolgan va «Pravda» gazetasida
ishlagan. Bu yil davomida u «Mehnatni ilmiy tashkil etish», «Tashkil etish tamoyillari», «Vaqt uchun kurash», «Ozingni ozing tashkil et» singari asarlarini yozdi. P.M.Korjensev tomonidan tavsiya etilgan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni standartlash, mehnat sharoiti, moddiy vositalardan togri foydaanish xaqidagi takliflar juda dolzarb edi.
Mehnatni tashkil etish va boshqarish nazariyasiga bu muammo boyicha tadqiqot olib borgan P.A.Popov, O.A.Ermanskiy va boshqalar ham salmoqli xissa qoshganlar.
1985 yildan boshlab menejment rivojlanishida yangi davr boshlandi. Tub islohatlar boshqaruvni jamiyatni damokratlashtirish, oshkarolik va pastdan yuqoriga halq hokimiyatini ornatish asosida takomillashtirishning asosiy yollarini ifodalab berdi. Jamiyatda demokratik jarayonlar chuqurlashuvi va rivojlanishi bozor munosabatlariga otishga asos boldi. Jamiyatdagi tub ozgarishlar siyosat, iqtisodiyot, mnejment uslublari va texnologiyasiga jiddiy ozgartirishlar kiritishni zarur qilib qoydi.
Ozbekiston Respublikasi iqtisodiyotini boshqarishni isloh qilish hozirgi davrgacha mavjud bolgan tajriba, jamiyat hayotining iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sohalarini boshqarishning bozor nazariyasiga, qabul qilingan qonun va xuquqiy xujjatlarga asoslangan holda amalga oshiriladi. Menejment sohasida jaxon tajribasi, rivojlangan mamlakatlar va ozimizda toplangan tajribadan foydalaniladi.
Bozor infrastrukturasini rivojlantirish kop yillarga moljallangan strategik vazifadir. Mamlakatimiz «falaj qilib davolash» usulidan voz kechdi. Bu erda bozor munosabatlariga otish bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Davlat mulki xususiy mulk bilan bir vaqtning ozida kooperatsiya, tadbirkorlik, chet ellik firmalar, banklar bilan hamkorlikka asoslangan holda turli xojalik yuritish usullarini qollash yoli bilan amal qilishi kerak.
Menejment oldiga qoyilgan kopchilitk vazifalar muvaffaqiyatli hal etilmoqda. Hozirda iqtisodiy mehmonxonalar vazifalari ozgartirildi, boshqaruvning bozor munosabatlariga otishi amalga oshirilmoqda, boshqaruvning ixtisoslashuv
chuqurlashuvi va kooperatsiya boyicha aloqalar barqaror bolishini taminlovchi
yangi tashkiliy tizimlari vuudga kelmoqda.
Islohatlar iqtisodiyotni boshqarishning barcha boginlarini - asosiy bogin (korxona)dan to boshqaruvning oliy boginlarigacha qamrab olgan. Korxonalar togrisidagi qonun korxonalar erkinligi miqyosini kengaytirdi, ularning ish natijalari boyicha istemolchilar olddagi majburiyatlarini oshirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |