O„zbekiston respublikasi

Mafkuralar ma’no-mohiyatiga ko’ra bunyodkor g’oyalar va mafkuralar 1) falsafiy,
2) dunyoviy, 3) diniy ta’limotlar asosida yaratiladi. Turli ijtimoiy-siyosiy kuchlar o‘z
mafkuralarini yaratishda siyosiy g‘oyalar bilan birga diniy oqimlar, falsafiy maktablar va ilm-fan
yutuqlariga tayanadi, ulardan nazariy asos sifatida foydalanadi.
Mafkuraning elementlari: mo'ljal, emotsiyalar, xulq-atvor hisoblandi, ular o'ziga xos
individual va jamoaviy xarakterlarga ega. Mafkuraning funksiyalari: integratsiyalashtiruvchi,
yo'naltiruvchi, ta'sirchanlik, tarbiyaviy, tashkillashtiruvchi, gnoseologik, praksiologik,
prognostik, baholash (qadriyatli), futurologik (bashorat qilish), himoya qiluvchilarga bo'linadi.
Mafkuraning shakllari: anarxiya, monarxiya, totalitarizm, liberalizm, demokratiyaga
bo'linadi.
Anarxiya (yun. anarchia - hokimiyatsizlik, beboshlik) — rahbar sifatida faqat alohida
shaxsning xohish-irodasinigina tan olib, har qanday hokimiyat va davlat tuzumini rad
etuvchi jamiyat to'g'risidagi ta'limot.
Monarxiya (yun. monarchia - yakka hokimlik) — hokimiyat bir kishining qo‘lida bo‘lgan
davlat boshqaruvi shakli.
Liberalizm (lot. liberalis) — 1) dastlabki ma'nosi — hur fikrli, erkin shaxs. Murosasoz
ma'nosini ham anglatadi; 2) liberalizm izdoshi va tarafdori) - 17-18-asrlarda Yevropa
mamlakatlarida yuzaga kelgan va fuqaroviy, siyosiy, iqtisodiy erkinliklarga oid asosiy qoidalarni
e‘lon qilgan g'oyaviy va ijtimoiy-siyosiy oqim.
Totalitarizm (lot. totalis — yaxlit, to'liq) — 1) davlat boshqaruv shakllaridan biri (totalitar
davlat). Totalitarizmda jamiyat hayotining barcha sohalari ustidan davlatning yalpi, to'la (total)
nazorati o'rnatiladi, konstitusiyaviy huquq va erkinliklar tugatiladi, bir shaxs, ijtimoiy guruhning
(mas., harbiylarning yoki bir partiyaning) yakkahokimligigaso'zsiz bo'ysuniladi, muholafat va
o'zgacha fikrlovchilar qatag'on qilinadi (mas., 20-asrning 20-yillari oxiridan boshlab fashistlar
Italiyasidagi, nasistlar Germaniyasidagi Totalitarizmning turli shakllari, SSSRdagi kommunistik
rejim, Ispaniyadagi frankizm va b.); 2) etatizm, avtoritarizmni oqlovchi siyosiy tafakkur
yo'nalishi. 20-asrning 20-yillaridan Totalitarizm Germaniya va Italiyadagi fashistlarning rasmiy
mafkurasiga aylangan.Liberal va totalitar mafkuralar o‘zaro ziddiyatlidir.