O`zbеkistоn rеspublikаsi

 
6.5.3.5 Геология:
динамик ва тарихий геология. Эндоген геологик жараёнлар. Интрузив ва эффузив 
магматик жараёнлар ва улар билан боғлиқ бўлган магматик ҳосилалар. Тектоник ҳаракатлар 
ва уларнинг натижалари. Метаморфизм жараёни, метаморфизм жараённинг хиллари, улар 
билан боғлиқ бўлган тоғ жинслари ва фойдали қазилма бойликлари. Экзоген геологик 
жараёнлар. Гипергенез – нураш жараёнлари, нураш маҳсулотлари. Тоғ жинслари ва фойдали 
қазилма бойликлар. Нураш жараёнидан олинадиган фойдали қазилмалар. Шамолларнинг 
геологик фаолиятлари. Музликларнинг, ер ости ва ер усти оқар сувларининг, кўл ва 
ботқоқликларнинг геологик фаолиятлари. Денгиз ва океанларнинг геологик фаолиятлари. 
Чўкинди тоғ жинслари ва чўкинди йўллар билан ҳосил бўлган фойдали қазилма бойликлар 
таснифи. Фойдали қазилмаларнинг металлогенияси, уларнинг географик жойлашиши ҳамда 
уларнинг геологик даврларда тарқалиш қонуниятлари.
 
6.5.3.6 Тупроқшунослик асослари: 
тупроқшунослик асослари фанининг аҳамияти. Табиатда моддалар алмашинуви ва 
тупроқ ҳосил бўлиш жараёнлари. Тупроқнинг табиат зоналари ва баландлик минтақалари 
бўйлаб тарқалиш қонуниятлари ва уларнинг хилма-хиллиги. Гипергенез жараён ва тупроқ 
ҳосил қилувчи она жинсларнинг юзага келиши. Тупроқ ҳосил бўлишнинг биологик асослари. 
Тупроқнинг механик таркиби ва унинг классификацияси. Тупроқнинг физикавий хоссалари. 
Тупроқнинг физик-механик хоссалари. Тупроқнинг структураси ва уларнинг турлари. 
Тупроқнинг генетик қатламлари ва уларнинг морфологик белгиларини тасвирлаш. 
Тупроқлар географияси ва унинг табиий-географик асосланиши. Тупроқ хариталари ва 
уларнинг табий, иқтисодий аҳамияти. Тупроқ хариталарининг халқ хўжалигида ва бошқа 
илмий мақсадларда қўлланилиши. 
6.5.3.7 Топография ва картография асослари: 
топография ва картография асосларининг география ўқитувчилари учун аҳамияти. 
Жойларни хариталаш ва унинг хиллари. Ҳар хил геодезия асбоблари асосида режали 
хариталаш. Баландлик ва пастлик нуқталарини белгилаш ва аниклаш усуллари. Жойларда 
ориентирлаш усуллари. Теодолит, тахеометрик (хариталаш) тасвирлаш, нивелирлаш ва 

---

уларнинг усуллари. Кўз билан чамалаб тасвирлаш. Дистанцион тасвирлаш ҳақида тушунча. 
Аэрофототопографик хариталаш. Аэрохослик тасвирлаш методлари ва уларнинг 
иқтисодиётдаги аҳамияти. Картографиянинг математик асослари ҳақида асосий тушунчалар. 
Масштаблар ҳақида тушунча. Картографик проекциялар ва уларни танлаш таснифи. 
Картографик номенклатуралар. Картографик генерализация. Картографияда қўлланиладиган 
шартли белгилар. Географик хариталар таснифи. Географик хариталарни тузиш ва уларнинг 
ёзувларини белгилаш. Умумгеографик ва мавзули хариталар. Махсус хариталар. Географик 
атласлар. Майда масштабли хариталар ва уларни қўллаш. География фани билан боғлиқ 
бўлган мактаб фанлари (предметлар). Хариталарнинг география, тарих, астрономия, иқтисод 
билимларини ўрганишдаги аҳамияти. География фанини ўқитиш жараёнида картография ва 
топографиянинг роли ва аҳамияти. Мактабда, лицей ва коллежларда қўлланиладиган 
хариталар, уларнинг мазмуни.