O‘zbeкiston respubliкasi


sa – ng , o„qi –  sa – ngiz



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet305/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   301   302   303   304   305   306   307   308   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

sa – ng
, o„qi – 
sa – ngiz
, ko„r 
– 
di-mi

4)
 
kesimlik qo‗shimchasi tarkibida tasdiq-inkor alohida, shaxs-son 
alohida, modallik va zamon ma‘nolari qorishiq qo‗shimcha bilan 
ifodalanadi: 
ko„r-
ma-di-ngiz

5)
kesimlik kategoriyasining har bir ma‘nosi alohida-alohida 
qo‗shimcha bilan ifodalanadi: 
ko„r – 
ma – sa – ydi – ngiz

6)
kesimlik kategoriya ma‘nolarini ifodalashda bog‗lama yoki 
to‗liqsiz fe‘l vositalarida yuzaga chiqadi. Masalan: 
Borgan yigit men 
bo

laman
(A.Muxt.). 
Hamon yodimdadir: gul chog„i 
erdi
. (Uyg‗. 
I.Sult.). 
Sanab o‗tilgan barcha vositalar lisoniy mohiyat nuqtayi nazaridan 
bir kategoriyaning shakllari sifatida baholanadi va qolipda, 
aytilganidek, bitta ramz – [
P
m
] shartli belgisi bilan beriladi. Quyidagi 
gaplarning kesimiga diqqat qiling: 
1. Sensan har narsadan mo„tabar 
aziz 
[
W
-
sen

P
m
-
san
]. 2. 
Ha, ha, ammamning buzog„isan
[

– 
buzog„

P


i
+
san
]. 3. 
U cho„l burguti edi 
[

– 
cho„l burguti

P

– 
edi
]. 4. 
U shu yerda yashaydi
[

– 
yasha

P
m
 
– 
ydi
]. 
Ma‘lum bo‗ladiki, [
WP
m
]

va 
P
m
 
qismlaridan iborat bo‗lib, 
atash ma‘nosini 
W
, kesimlik ma‘nosini [
Pm] 
ko‗rsatkichi beradi. [
P
m

ko‗rsatkichlari formal jihatdan ifodalanganda u
morfemali 
deyiladi. 
Masalan, 
Uyim shaharda 
gapidagi 
shaharda 
so‗zshakli alohida 
olinganda unda kesimlik ma‘nosi, vazifasi mujassamlashgan emas. Bu 
vazifa unga kontekst (nutq sharoiti, gapdagi o‗rni va h.) tomonidan 
kiritilmoqda. Bunda [
P
m
] morfemali ekanligiga uni 
shahardadir, 


378 
shaharda edi, shaharda bo„ladi 
tarzida o‗zgartirish bilan ham amin 
bo‗lish mumkin. Demak, 
Uyimiz shaharda 
gapida [
P
m
]tarkibiy 
qismlari quyidagicha: 

– tasdiq, 

– aniq, 

– hozirgi zamon, 
Sh 
– 
III shaxs. Bunda ham kesimning tarkibiy qismlari [
W
] va [
P
m
] ajralib 
turibdi. Shu xususiyatga ko‗ra ular semantik-funksional shakllangan 
gaplardan ajralib turadi. 
70-
 
§. 
Semantik-funksional 
shakllangan 
gap.
Semantik- 
funksional shakllangan gap to‗rtga bo‗linadi: 
1)
modal so‗z-gap (
Кelasizmi?

Albatta
); 
2)
undov so‗z- gap (
Beh-beh! Oh-oh
); 
3)
tasdiq/inkor so‗z- gap (
Ha, yo„q
); 
4)
taklif-ishora so‗z-gap (
Ma 
). 
Bu so‗z-gapning barchasida kesimlik kategoriyasi ma‘nosi 
(
TMZSh
) so‗zning lug‗aviy ma‘nosida mujassamlashgan bo‗ladi. 
Shuning uchun bunday so‗z-gap: 
a)
hech qachon kesimlik qo‗shimchalarini qabul qila olmaydi; 
b)
nutqda alohida gap bo‗lib keladi; 
d) boshqa gap tarkibiga kirganda, uning biror bo‗lagi bilan 
semantik aloqaga kirishmaydi va o‗z mustaqilligini saqlab qolaveradi. 
Semantik-funksional shakllangan so‗z-gapda kesimlik ma‘nosi 
atov birligi [

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   301   302   303   304   305   306   307   308   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish