O‘zbeкiston respubliкasi

88-
 
§. Grammatik shakllangan gap. 
 
Grammatik shakllangan gapda kesimlik kategoriyasi ma‘nosi 
kesimlik qo‗shimchalarining faqat o‗zi bilan yoki bog‗lama va 
kesimlik qo‗shimchalari vositasida ifodalanishi mumkin. 
O‗zbek tilida kesimlik qo‗shimchalarining quyidagi turlari 
mavjud: 
1)
kesimlik kategoriyasining tarkibiy qismlari sinkretik, ya‘ni 
ajralmas, bitta moddiy ko‗rinishda berilgan qo‗shimchalar bo‗ladi: 
o„qi
y 
, ket
aylik
, kel
di
. 
Bu qo‗shimchalar (
-y, -aylik, -di
)ning har birida 
tasdiq-inkor, shakl, zamon va shaxs-son ma‘nolari birgalikda umumiy 

---

377 
shaklga ega. Masalan, 
o„qiy 
kesimidagi -
y 
qo‗shimchasi bo‗lishlilik (
- 
may 
uning bo‗lishsiz shakli), buyruq- istak mayli (bunda 
-sin, -ng, 
(o„qisin, o„qing) 
bilan paradigma – o‗xshashlik qatori hosil qiladi), 
kelasi zamon, birinchi I shaxs (II shaxs 
o„qi
), birlik (ko‗plikda 
o„qiylik
) ma‘nolariga ega. Bunday holatni 
borsa, yozsa 
so‗zshakllari 
tarkibidagi shart mayli qo‗shimchasida ham ko‗rish mumkin. Bunday 
sinkretik shaklli ma‘nolar nol morfemalarda ham mavjud: 1.
O„qi! 
2.Shavkat – shoir. 3.Qish; 
2)
 
kesimlik qo‗shimchasi tarkibida 
tasdiq-inkor alohida 
qo‗shimcha bilan, modallik, mayl, zamon, shaxs-son qorishiq ravishda 
bitta qo‗shimcha bilan beriladi: 
kel – 
ma 
– 
di
, kel – 
ma-y
; 
3)
 
kesimlik qo‗shimchasi tarkibida tasdiq-inkor, modallik, zamon 
ma‘nolari qorishiq holatda bir qo‗shimcha bilan, shaxs-son ma‘nosi 
boshqa qo‗shimcha bilan beriladi: 
bor –