O‘zbeкiston respubliкasi

Terminologik leksika
. Terminologik leksikani ikkiga ajratish 
mumkin: 
1)
adabiy tilga mansub terminologik leksika; 
2)
dialektal terminologik leksika. 
Fan-texnika, qishloq xo‗jaligi, san‘at va madaniyat sohalariga xos 
leksik birlik va so‗z birikmasi 
termin 
deyiladi. Maxsus leksika 
deganda ma‘lum bir sohaga tegishli lug‗aviy birlik va ularga 
tenglashgan 
birikma 
tushuniladi. 
Bunday 
maxsus 
leksika 
terminologiya 
deb 
yuritiladi: 
lingvistik 
terminologiya, 
fizik 
terminologiya
. 
Terminlarning chegaralangan qo‗llanishga egaligi ularning boshqa 
soha vakillari uchun tushunarsiz bo‗lishi degani emas. Masalan, 
to„g„ri chiziq
, 
gap
, 
so„z turkumi
, 
tezlik 
atamalari ko‗pchilik uchun 
tushunarli, soha kishilaridan boshqalar nutqida kam iste‘molli. 
Terminlar, ko‗pincha, umumiste‘mol leksikadan ma‘lum bir 
ma‘nolarining maxsuslashuvi asosida hosil bo‗ladi. Masalan, 
fojia
, 
ega
, 
ot
, 
qo„shish
, 
ayirish 
leksemalari umumiste‘mol birlik. Ammo 
ilmiy terminologiyada ham shunday leksema mavjud. Xo‗sh, ularni 
ko‗p sememali leksemaning ma‘lum bir ma‘nosida qo‗llanishi deyish 
kerakmi yoki alohidami? Agar atamalar alohida leksema deb 
qaraladigan bo‗lsa, ular umumiste‘moldagi leksema bilan omonimik 
munosabatdami? 
Ma‘lumki, ko‗pgina omonim leksemalar aslida ko‗p ma‘noli 
leksema ma‘nosidan birining boshqalaridan uzilishi natijasida hosil 
bo‗ladi. Masalan, 
yoz 
(«fasl»), 
yoz 
(«tasvirlamoq») va 
yoz 
(«yoymoq») leksemalari aslida bir polisemantik leksemaning turli 
ma‘nolari asosida hosil bo‗lgan omonimik birliklar. Ularning 
etimologik ildizi bitta. Bunga Koshg‗ariy lug‗atidan olingan 
Yoy 
qish 
bila qarishti 
misrasini keltirish asosida amin bo‗lish mumkin. 
Xat 
yozmoq 
birikuvidagi (
yozmoq
) fe‘lining asl etimologik ma‘nosi «fikrni 
qog‗ozga yoymoq»dir. 
Shunday ekan, terminlarga ham asl substansiyasidan uzilgan 
mustaqil leksema sifatida qarash lozim. Bunga terminga qo‗yiladigan 

---

125 
bir ma‘nolilik talabi ham asos bo‗ladi. Demak, termin va 
umumiste‘mol leksema bir narsaning ikki qirrasi, bir leksemaning ikki 
ma‘noda qo‗llanilishi emas.