O‘zbeкiston respubliкasi

W

]
 
sifatida berilgan. 
3.
 
So„z-gapning o„ziga xos g„ayrioddiy lug„aviy ma‟noga 
egaligi. 
Bu xususiyat quyidagida namoyon bo‗ladi: 
a)
ma‘no imkoniyati chegaralangan; 
b)
grammatik shaklni talab qilmaydi; 
d)
boshqa so‗z bilan birikish qobiliyatidan mahrum; 
e)
gapda bajara oladigan vazifasi cheklangan; 
f)
ma‘noli qismga ajralmaydi. 
Shuning uchun ham bu tur leksemalar boshqa leksemalarga 
nisbatan g‗ayrioddiy, biroq ma‘no va vazifa jihatidan alohida 
barqaror til birligi hisoblanadi. 
Aytilganlardan shunday xulosaga kelish mumkinki, ot, sifat, son, 
olmosh, fe‘l, ravish, taqlid so‗z turkumlari gapning istalgan bir bo‗lagi 
vazifasida kela olsa, so‗z-gap gap (yoki uning markazi) vazifasida 
kela olishga xoslangan, bog‗lovchi, ko‗makchi, yuklama esa sintaktik 
aloqani ifodalash uchun xizmat qiladi. 
So„z-gap tasnifi
. So‗z-gap o‗z ichida bir necha ma‘noviy guruhga 
ajraladi: 1. Modal. 2. Undov. 3. Tasdiq /inkor. 4. Taklif /ishora. 
So‗zlovchining bayon etilayotgan fikrga munosabati – qat‘iy 
ishonch, gumon, taxmin kabi ma‘noni ifodalab keladigan so‗z 
modal
dir
. 
Unga 
xullas, demak, chamasi, tabiiy, ehtimol, shubhasiz, 
shekilli 
kabi so‗z misol bo‗ladi. 
Кishilarning his-tuyg‗usini, haydash, to‗xtatish kabi xitob, 
buyruqni ifodalaydigan so‗z-gap ko‗rinishi – 
undov so„z-gap. 
His- 
tuyg‗u undoviga 
eh, voy, oh, barakalla, rahmat, ofarin 
kabi so‗z, 
buyruq-xitob undovlariga 
pisht, beh-beh, pisht-pisht, chuh 
kabi xitob 
so‗z kiradi. 

---

299 
So‗z-gapning uchinchi ma‘noviy guruhi bo‗lgan tasdiq/inkor so‗z 
ko‗pincha modal tarkibida o‗rganilgan. 
Ha, mayli, xo„sh, xo„p 
so‗zi 
tasdiqni, 
yo„q, mutlaqo, aslo, sira 
so‗zi – inkorni ifodalovchi so‗z-gap. 
Taklif/ishora so„z-gapga 
qo‗llanishi tana a‘zolarining maxsus 
harakati bilan uzviy bog‗liq bo‗lgan 
ma, mang, qani, marhamat 
so‗zlari kiritilgan. Ular tinglovchiga qaratilgan bo‗lib, uni biror ish- 
harakatni bajarishga undaydi. 
So‗z-gap shunday birliklar guruhiki, ularning ko‗pchiligi boshqa 
so‗z turkumidan tarixiy taraqqiyot jarayonida o‗ziga xos nutqiy 
qo‗llanish natijasida shakllangan va rivojlangan. Chunonchi, 
so„zsiz, 
tabiiy 
so‗zi sifatdan, 
albatta 
ravishdan o‗sib chiqqan bo‗lsa, 
har qalay, 
har holda 
modal so‗z-gapi so‗z birikmasidan, 
nasib bo„lsa, xudo 
xohlasa 
kabilar gapdan kelib chiqqan.